Μια και για τον ετερο μεγαλο της ρωσικης λογοτεχνιας (Ντοστογιεφσκι) υπαρχει ηδη θρεντ, θα ηταν κριμα να μην ανοιχτει ενα και για τον Τολστοϊ. Παρ’ οτι ο Τολστοϊ ειχε διαφορετικο συγγραφικο υφος απο τον Ντοστογιεφσκι, παρατηρουμε και στους δυο μια παρομοια προσεγγιση και την ιδια ταση για εμβαθυνση στον ανθρωπινο ψυχισμο. Μεγαλο ατου τους, η καταπληκτικη τους ικανοτητα να δημιουργουν τρομερους χαρακτηρες, στην περιπτωση του Τολστοϊ, λαμπρο παραδειγμα η Αννα Καρενινα. Απο τα 3 μυθιστορηματα του που εχω διαβασει (Κοζακοι, Αννα Καρενινα, Πολεμος και Ειρηνη), αγαπημενο μου ειναι το τελευταιο, αν και σκοπευω να διαβασω σιγα σιγα και τα υπολοιπα.
Ε, πρέπει να γράψει και κάποιος στο θρεντ από τη στιγμή που ανοίχτηκε. Έχω εκθειάσει βέβαια ουκ ολίγες φορές τον Τολστόι σε άλλα βιβλιοθρεντ του φόρουμ, μια φορά ακόμα όμως δεν έβλαψε κανέναν.
Ο Πόλεμος και Ειρήνη είναι, απλά, το μεγαλύτερο λογοτεχνικό έπος όλων των εποχών. Τα μόνα επικά έργα που μπορούν να το κοντράρουν είναι τα κλασικά της επικής ποίησης, αλλά μένοντας καθαρά στον τομέα “μυθιστόρημα”, δεν έχει γραφτεί ποτέ κάτι αντίστοιχο.
Και ο λόγος που το έργο είναι τόσο σπουδαίο είναι η εξονυχιστική ψυχογράφηση που κάνει ο Τολστόι σε [B]κάθε [/B]στοιχείο της ρωσικής κοινωνίας της εποχής, από τους έρωτες της υψηλής κοινωνίας στις περιγραφές των μαχών ενάντια στον Ναπολέοντα. Οι χαρακτήρες του βιβλίου αναλύονται σε βάθος που ελάχιστοι άλλοι συγγραφείς έχουν αγγίξει, και λίγο πολύ το βιβλίο θα λεγε κανείς ιχνηλατεί την ίδια την ουσία του ανθρώπου και του νοήματος του να ζει κανείς… Λίγο πολύ καταγράφονται διάφοροι “ανθρώπινοι τύποι”, που ξεπερνάνε τα όρια της εποχής που γράφτηκε το έργο, καθιστώντας το διαχρονικό.
Και αυτό είναι που κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει για μένα ακόμα και από όλα τα έργα του Ντοστογιέφσκυ: δε στέκει μόνο στην ανάλυση των ανθρώπινων τύπων, των κινήτρων τους, των συγκρούσεων κλπ, αλλά πάει παραπέρα, σε ιστορικές και κοινωνικές αναλύσεις γύρω από την κίνηση της Ιστορίας (που θυμίζουν σε αρκετά τον μαρξισμό), τον ρόλο των “σημαντικών προσώπων” και του πολύ κόσμου σε αυτή, μέχρι και σε συμπεράσματα εφάμιλλα των θεωριών του Χάους καταλήγει.
Μάχες, πόλεμοι, στρατηγικές, ιστορική ανάλυση, πλούσιο καστ χαρακτήρων, έρωτες, προδοσίες, υπαρξιακές συζητήσεις, τα έχει όλα αυτό το βιβλίο, γι’αυτό και παραμένει ένα από τα κορυφαία που έχω διαβάσει ποτέ.
Εγώ διαβάζω τώρα κάποια διηγήματα και νουβέλες του, από τις εκδόσεις ροές. Έχω διαβάσει ήδη τα: “σημειώσεις ενός τρελού”, “ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς”, “η Σονάτα του Κρόϊτσερ” και “ο Σατανάς”. Μου μένουν ακόμα τρία τα: “Αφέντης και Υπηρέτης”, “Πατήρ Σέργιος” -ή κάπως έτσι- και ένα άλλο που δε θυμάμαι. :Ρ
Καλά μέχρι εδώ. Βέβαια, δεν ήμουν και στα πάνω μου (και μπορεί κι αυτό να έπαιξε κάποιο ρόλο) και δυσκολεύτηκα λίγο ενώ τα διάβαζα, ειδικά στη Σονάτα. Πάντως, δεν έχει διαφορά από τον Ντοστογιέφσκι, για μία στιγμή νόμιζα ότι διάβαζα τον παίκτη ή τα διηγήματά του, περιγράφει σαν κι αυτόν χαρακτήρες κ.λπ., δίνει μεγάλη έμφαση στους χαρακτήρες και τις περιγραφές τους. Ακόμα όμως δε μπορώ να ψηφίσω αφού δεν έχω διαβάσει τα: “Άννα Καρένινα” και “Πόλεμος και Ειρήνη” -αργότερα ίσως και την “Ανάσταση”- για να έχω μία πιο εμπεριστατωμένη άποψη. Θα γίνει κι αυτό σύντομα όμως!
Πάντως, από τα λίγα που έχω διαβάσει -αν και δεν είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα τους τα: “ο παίκτης” και “ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς”- προτιμώ, με μικρή διαφορά, τον Ντοστογιέφσκι.
Στα μικρά νομίζω και γω πως ο Ντοστογιέφσκυ έχει το προβάδισμα, όταν όμως διαβάσεις κάποιο από τα μεγάλα του Τολστόι (κυρίως τον Πόλεμο και Ειρήνη και Άννα Καρένινα) ίσως αλλάξεις γνώμη…
Ψιλοάσχετο αλλά ενδιαφέρον: Στα χρόνια της ΕΣΣΔ το επίσημο καθεστώς είχε σε πολύ μεγαλύτερη υπόληψη τα έργα του Τολστόι σε σχέση με του Ντοστογιέφσκυ. Ο λόγος? Ο Τολστόι είχε εκφραστεί θετικά υπέρ της σοσιαλιστικής αλλαγής (ειδικά στα τελευταία έργα του), ενώ η θεωρία του γύρω από την Ιστορία και την κίνηση της (που διαβάζουμε στον “Πόλεμο και Ειρήνη”) φέρνει αρκετά κοινά με την μαρξιστική διαλεκτική.
Ο Ντοστογιέφσκυ από την άλλη, αν και είχε σχέση με αντίστοιχες επαναστατικές ομάδες νεότερος, είχε εκφράσει περισσότερες αμφιβολίες σχετικά με την ορθότητα των επιλογών τους (πχ στους “Δαιμονισμένους”), ενώ υπήρξε γενικά αρκετά “υπαρξιστής” για τα γούστα του ρωσικού καθεστώτος της εποχής…
Βέβαια τόσο στον Ντοστογιέφσκυ όσο και στον Τολστόι συναντούμε την θέληση για κοινωνική αλλαγή που εκφράζεται μέσα από έναν περισσότερο πνευματικό τρόπο, και ταυτίζεται με την εσωτερική μεταμόρφωση των ανθρώπων, η οποία θα συνοδεύεται παράλληλα από την εξωτερική μεταμόρφωση του κόσμου…
Κοινά με μαρξιστική διαλεκτική;
Δεν ξέρω. Αν και δεν το πολυπιστεύω.
Ο Λόγος; Ο Τολστοϊ έχει επηρρεαστεί πολύ από Π.Ζ.Προυντόν και ομοϊδεάτες του. Βασικά, είναι “θιασώτης” του λεγόμενου [B]<<χριστιανικού αναρχισμού>> [/B](ή[I] “ελευθεριακού κοινοτισμού”, κατ’ άλλους[/I]) ,προχωρώντας -στα τελευταία χρόνια της ζωής του- στη δημιουργία και λειτουργία μιας ελευθεριακού τύπου κοινότητας, χωρίς κρατική βοήθεια ή υποστήριξη…:-k
Έχεις διαβάσει τον Πόλεμο και Ειρήνη? Αν όχι, διάβασε τον. Πέραν του οτι είναι ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, θα δεις και ο ίδιος αυτό που λέω.
Ανεξάρτητα του αν η σκέψη του Τολστόι είχε εγγύτητα στους αναρχικούς, η θεωρία του γύρω από την Ιστορία, τον τρόπο που κινείται και τον[I] ρόλο των ατόμων[/I] σε αυτή θα ικανοποιούσε κάθε μαρξιστή θεωρητικό - δεν είναι ίδια με τη θεωρία του Μαρξ βέβαια, υπάρχουν όμως κοινά. Βασικός λόγος για τον οποίο τον είχαν σε μεγάλη υπόληψη στην ΕΣΣΔ (πέραν του αυτονόητου φυσικά, το οτι υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες τους).
To oτι διατύπωσε απόψεις που είναι κοντά στον μαρξισμό δεν τον καθιστά “μαρξιστή”. Βασικά ούτε χριστιανός ήταν με την παραδοσιακή έννοια - η Εκκλησία τον είχε αφορίσει και παραμένει αφορισμένος. Ο Τολστόι ήταν κατηγορία από μόνος του.
