Με αφορμή μια κουβέντα στο τόπικ για τις καλύτερες ατάκες ανοίγω αυτό το θρεντ και ομολογώ είμαι περίεργος να δω τις απόψεις σας.
Το θέμα είναι η πολιτική ορθότητα, όρος που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο τα τελευταία 20 περίπου χρόνια. Στην ουσία η πολιτική ορθότητα αφορά μια δεοντολογική αντίληψη γύρω από την κοινωνικά αποδεκτή και μη συμπεριφορά. Με λίγα λόγια, σχετίζεται με το τι οφείλει να λέγεται και να γίνεται αποδεκτό από ένα κοινωνικό σύνολο.
Σε ένα μεγάλο βαθμό η πολιτική ορθότητα για παράδειγμα έχει συνδεθεί με τον ρατσισμό. Ο πολιτικά όρθος όρος για τους μαύρους στις ΗΠΑ είναι «αφροαμερικάνος», όρος που θεωρείται πως ξεφεύγει από το ρατσιστικό υπόβαθρο παλαιότερων ονομασιών. Γενικά πάντως η πολιτική ορθότητα συνδέεται με όλες εκείνες τις κοινωνικές στάσεις και συμπεριφορές που λίγο πολύ έχουν καταδικαστεί ως ανήθικες ή ανεπίτρεπτες. Ο όρος σχετίζεται εξάλλου και με θέματα όπως το φύλο (στάση απέναντι στις γυναίκες, ισότητα), οι μειονότητες (όπως οι ομοφυλόφιλοι) και γενικότερα με ζητήματα ταυτότητας.
Γενικά η πολιτική ορθότητα έχει ως βάση της τη γλώσσα και την έκφραση. Υπάρχουν ουδέτεροι, «μη προσβλητικοί» (άρα «ορθοί») τρόποι έκφρασης, και εκείνοι που είναι «μη-ορθοί». Ο όρος «ανάπηρος» ενδεχομένως να μην είναι τόσο πολιτικά ορθός όσο εκείνος του «άτομο με κινητικές δυσκολίες».
Γενικά η πολιτική ορθότητα έχει συνδεθεί και τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος, τόσο με τον φιλελευθερισμό όσο και με την αντίδραση.
Η σύνδεση της με τη δεξιά και την αντίδραση είναι εμφανής. Ένας αντιδραστικός ενδέχεται να διαμαρτυρηθεί ενάντια στην πολιτική ορθότητα επειδή με αυτό τον τρόπο καταπνίγεται (υποστηρίζει) η δυνατότητα του να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του. Για παράδειγμα, ένας ρατσιστής πολιτικός βρίσκει όλο και μικρότερο περιθώριο να εκφράσει μια ρατσιστική άποψη σε ένα πλαίσιο που κυριαρχεί σε έντονο βαθμό η πολιτική ορθότητα. Δύσκολα φανταζόμαστε κάποιον ακροδεξιό πολιτικό να βγαίνει σήμερα και να λέει ευθέως πόσο «κατώτερη φυλετικά» θεωρεί ενδεχομένως μια εθνότητα, σε αντίθεση με τα χρόνια του Χίτλερ. Θα μιλήσει λοιπόν για άλλα θέματα, όπως την ανεργία και τους ξένους κλπ, κρύβοντας πίσω από αυτά τον άρρητο ρατσισμό του.
Η πολιτική ορθότητα έχει συνδεθεί όμως και με αυτό που λέμε «ορθή άποψη του Κόμματος». Για παράδειγμα, ιστορικά έχει συνδεθεί και με τον Μάο Τσε Τουνγκ και την θέση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ότι «μόνο ο μαρξισμός και ο μαοισμός αποτελούν πολιτικά ορθά συστήματα πίστης», καταδικάζοντας έτσι οτιδήποτε άλλο σύστημα σκέψης ή πίστης (και καταδικάζοντας όσους πιστεύουν σε αυτά).
Στο αμερικάνικο Κονγκρέσσο σήμερα κυριαρχούν «Επιτροπές Ηθών», που παρακολουθούν τους γερουσιαστές κατά πόσο η στάση τους είναι πολιτικά ορθή ή όχι. Μερικές φορές στο όνομα της πολιτικής ορθότητας δίνεται όλο και μεγαλύτερο περιθώριο στη λογοκρισία. Έργα για παράδειγμα συγγραφέων όπως ο Στάινμπεκ ή ο Μαρκ Τουέην αποκλείστηκαν από τα αμερικάνικα πανεπιστήμια επειδή γινόταν αναφορά στη λέξη «αράπης», που θεωρείται μειωτική για τους αφροαμερικάνους. Την εποχή όμως που έγραφαν οι συγκεκριμένοι συγγραφείς κυριαρχούσαν άλλες αντιλήψεις. Είναι σωστή αυτή η παρέμβαση στα έργα τους?
Ένα άλλο θέμα (και πιο προσιτό σ? εμάς) είναι το χιούμορ. Είναι «κακό» να γελάει κανείς με ένα ανέκδοτο για μειονότητες για παράδειγμα? Είναι ένδειξη πως είναι ρατσιστής και αντιδραστικός, ή μήπως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά? Αν κάποιος εκφράσει ανοιχτά μια άποψη σχετική για μια κοινωνική κατηγορία (τύπου «με ενοχλούν οι κραγμένες αδερφές», ή «οι ξανθιές είναι χαζές» κλπ κλπ), οφείλουμε να τον κατηχήσουμε σχετικά με το λάθος της γνώμης του και να του υποδείξουμε τον υπόρρητο “ρατσισμό” του?
Η ελευθερία μου τελειώνει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου, λέει το ρητό. Με το οποίο λίγο πολύ συμφωνώ. Επειδή όμως πρέπει να δούμε τι σημαίνει στην πράξη η υιοθέτηση μιας αντίληψης, είναι καλό να κοιτάξουμε πόσο ευρεία εφαρμογή έχει σήμερα η πολιτική ορθότητα στις ΗΠΑ για παράδειγμα. Μια κοινωνία που κατά τ? άλλα κανείς δε θα μιλούσε για την προοδευτικότητα και την ανοχή της, όπου οι διακρίσεις ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ συνεχίζονται κανονικότατα. Οκ, ο λόγος απλά έχει γίνει λίγο διαφορετικός, περισσότερο «ουδέτερος». Το ίδιο όμως έχει ενισχυθεί και ο έλεγχος.
Στην τελική, σημασία έχει ο λόγος ή οι συμπεριφορές? Και πόσο αυτά τα δύο αλληλοεπηρεάζονται?
Τελικά είναι η πολιτική ορθότητα εργαλείο προόδου ή αντίδρασης? Μήπως είναι και από τα δύο? Και για να συνεχιστεί εδώ η κουβέντα, ξεκινάω με το κλασικό παράδειγμα του ανεκδότου: θα γελάγατε με ένα ανέκδοτο για μειονότητες? Ή θα διαμαρτυρόσασταν? Και αν ναι, γιατί?