Ας γράψω σοβαρά…
Θα ποστάρω το εξής κειμενάκι, του Χαρίδημου Τσούκα, καθηγητή Οργανωσιακής Θεωρίας στο ALBA και στο Πανεπιστήμιο Warwick και συγγραφέα του βιβλίου “Έναρθρη Κραυγή” το οποίο προσωπικά πάντως δεν έχω διαβάσει μέχρι στιγμής, το οποίο μάλιστα δημοσιεύθηκε σε μία αστική εφημερίδα, την Καθημερινή, της 19/8/2007.
Πώς καταρρέουν οι κοινωνίες
Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Το Νησί του Πάσχα, ένα μικρό νησί στον Ειρηνικό Ωκεανό, πλούσιο σε βλάστηση, με γόνιμα εδάφη, γνώρισε την ακμή του μεταξύ του 15ου και 16ου αιώνα, κάτι που πιστοποιείται και από τα πανύψηλα μεγαλιθικά αγάλματα που έχτισαν οι κάτοικοί του. Οταν στις αρχές του 18ου αιώνα οι δυτικοί εξερευνητές πάτησαν το πόδι τους στο νησί, εντυπωσιάστηκαν πώς αυτοί οι «μικροκαμωμένοι, αχαμνοί, φοβισμένοι και αξιοθρήνητοι» κάτοικοί του (σύμφωνα με την περιγραφή του καπετάνιου Κουκ) κατάφεραν να χτίσουν τεράστια αγάλματα. Η κοινωνία του νησιού είχε σχεδόν καταρρεύσει: η πλούσια βλάστηση είχε εξαφανιστεί, η απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο ήταν πλήρης, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 70% και οι εναπομείναντες κάτοικοι υπέφεραν από τέτοια έλλειψη τροφίμων που οδηγήθηκαν στον κανιβαλισμό.
Τι είχε συμβεί; Γιατί κατέρρευσε η κοινωνία του Νησιού του Πάσχα; Οπως εξηγεί, με εντυπωσιακή ευρυμάθεια, στο βιβλίο του «Κατάρρευση» (Κάτοπτρο, 2006) ο καθηγητής Βιογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Τζάρεντ Ντάιαμοντ, οι κάτοικοι του νησιού επέλεξαν να διαχειριστούν το φυσικό περιβάλλον με έναν, όπως αποδείχθηκε, καταστροφικό τρόπο: υπερεκμεταλλεύτηκαν την ξυλεία των δένδρων και τη γονιμότητα του εδάφους, αυξήθηκε υπερβολικά ο πληθυσμός και χώρισαν τη γη τους σε περιοχές που εξουσίαζαν ομάδες πληθυσμού με ανταγωνιστικές (έως και πολεμικές) μεταξύ τους σχέσεις. Η αλόγιστη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος υπέσκαψε την ικανότητα της μακροπρόθεσμης επιβίωσης.
Αναγκαία συνθήκη για να ευδοκιμήσει οργανωμένος κοινωνικός βίος είναι να υπάρχουν οι απαραίτητες υλικές συνθήκες που επιτρέπουν τη συγκρότηση και διαιώνισή του. Αν δεν έχουμε γη να καλλιεργήσουμε, δεν θα φάμε. Αν δεν έχουμε νερό να πιούμε, θα διψάσουμε. Αν δεν αναπνέουμε καθαρό αέρα, θα αρρωστήσουμε. Μπορεί η βιολογική φύση μας να παρέχει το αναγκαίο υπόστρωμα για την κοινωνική ζωή, αλλά είναι η τελευταία που υπαγορεύει, σε μεγάλο βαθμό, τον τρόπο που θα ικανοποιήσουμε τις βιολογικές μας ανάγκες. Ο κοινωνικός άνθρωπος ορίζει τους όρους επιβίωσης του βιολογικού ανθρώπου.
Ενώ ο Ντάιαμοντ εξηγεί με περιβαλλοντικούς όρους την κατάρρευση μιας κοινωνίας, το επιχείρημά του δεν είναι αιτιοκρατικό: οι αιτίες της κατάρρευσης δεν είναι τόσο φυσικές (και άρα αναπόφευκτες), όσο ανθρωπογενείς. Οι επιλογές που κάνουν οι κοινωνίες αναφορικά με το περιβάλλον καθορίζουν σημαντικά τις δυνατότητες επιβίωσής τους. Ο Ντάιαμοντ παραθέτει μια σειρά από λόγους για τους οποίους οι κοινωνίες μπορούν να κάνουν λάθος επιλογές. Θα σταθώ σε έναν που μας αφορά ιδιαίτερα. Μια κοινωνία ενδέχεται να καταληφθεί από ένα είδος συλλογικής ακρασίας: να μην μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της ακόμα και όταν γνωρίζει τι πρέπει να κάνει. Εξηγούμαι.
Ενα από τα κρίσιμα διλήμματα του κοινωνικού βίου αφορά την ικανοποίηση του βραχυπρόθεσμου ατομικού συμφέροντος έναντι του μακροπρόθεσμου συλλογικού συμφέροντος. Βραχυπρόθεσμα, οι ατομικές ανάγκες είναι πιεστικά άμεσες, μακροπρόθεσμα όμως απαιτούνται περιορισμοί στον τρόπο που αυτές ικανοποιούνται. Ο λόγος είναι ότι η ικανοποίηση βραχυχρόνιων ατομικών αναγκών είναι βιώσιμη μόνο όταν γίνεται σε ένα πλαίσιο επιλογών που διαμορφώνεται με μακροχρόνια κριτήρια προστασίας συλλογικών αγαθών. Οπως ρωτάει ο Ντάιαμοντ, «τι σκεφτόταν ο κάτοικος του Νησιού του Πάσχα όταν έριχνε κάτω το τελευταίο φοινικόδεντρο;» Οταν η κοινωνία χάσει την αίσθηση της σπουδαιότητας των συλλογικών αγαθών ως προϋπόθεση για τη βιώσιμη ικανοποίηση των ατομικών αναγκών, τότε οι κοινωνίες καταρρέουν.
Για τα συλλογικά αγαθά μεριμνούν οι δημόσιοι θεσμοί. Οι τελευταίοι ορίζουν, καταρχήν, το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιλέγουν τα άτομα. Οι πρόσφατες δασικές πυρκαγιές και η αντιμετώπισή τους έδειξαν πόσο καχεκτικά λειτουργούν οι δημόσιοι θεσμοί στην Ελλάδα. Είδαμε χρονίως υποστελεχωμένα Δασαρχεία, έλλειψη πόρων, απουσία καλής οργάνωσης και επιτελικού σχεδιασμού για πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών, καθώς και κομματικοποιημένη και φατριαστική λειτουργία της Πυροσβεστικής. Πάνω απΆ όλα, οι πυρκαγιές στάθηκαν η αφορμή να διαπιστώσουμε, για μία ακόμη φορά, ότι για το αυτιστικό πολιτικό μας σύστημα η προστασία των συλλογικών αγαθών δεν είναι η κορυφαία προτεραιότητά του.
Μήπως υπερβάλλω; Το ομόφωνο πόρισμα της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Βουλής για τον ενιαίο φορέα δασοπροστασίας χρονολογείται από το 1993, ενώ η υλοποίησή του ακόμα εκκρεμεί! Πέντε χιλιάδες αποφάσεις για κατεδάφιση αυθαιρέτων εκκρεμούν στο Δασαρχείο Πεντέλης, αλλά δεν εκτελούνται. Από τα 160.000 στρέμματα καμένου δάσους στην Πεντέλη, στις πυρκαγιές του 1995 και 1998, τα μισά περίπου εξαιρέθηκαν της αναδάσωσης. Σε όλη την Ελλάδα υπολογίζονται πάνω από 300.000 αυθαίρετα, τα οποία, με αξιοζήλευτη περιοδικότητα, νομιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις. Η χώρα ακόμη δεν έχει Εθνικό Κτηματολόγιο, ούτε ολοκληρωμένους δασικούς χάρτες, γεγονός που διευκολύνει αφάνταστα τους καταπατητές και οδηγεί σε εξαιρέσεις από την αναδάσωση. Οι υδροβόρες καλλιέργειες στη Θεσσαλία συνεχίζονται αμείωτα παρά την αυξανόμενη έλλειψη νερού. Αντί οι οικιστικές επιλογές των ατόμων να γίνονται μέσα στο πλαίσιο που θέτουν τα χωροταξικά και πολεοδομικά σχέδια της πολιτείας, αυτό το ίδιο το πλαίσιο δημιουργείται συχνά εκ των υστέρων για να νομιμοποιήσει τα αυθαιρετούντα άτομα. Το δημόσιο συμφέρον καταλήγει να είναι απλώς το άθροισμα των ατομικών συμφερόντων.
Με τον τρόπο αυτό απομειώνεται η ικανότητα της κοινωνίας ως συστήματος να ενεργεί στρατηγικά για τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή της, αφού το βραχυχρόνιο συμφέρον και η μακροχρόνια επιδίωξη συναιρούνται. Ο χρόνος θεωρείται ένα άθροισμα πολλών ασύνδετων στιγμών, ποιοτικά αδιαφοροποίητων μεταξύ τους, αντί η μελλοντική ικανότητα επιβίωσης να υπαγορεύει την τρέχουσα δημόσια πολιτική. Οι τωρινές ανάγκες κυριαρχούν έναντι μελλοντικών αναγκών.
Το μοτίβο είναι πασιφανές, απλώς αναδεικνύεται με κάθε καινούργια κρίση: οι δημόσιοι θεσμοί μας, καχεκτικοί και κομματικοποιημένοι καθώς είναι, εμπλέκονται στο βραχυχρόνιου ορίζοντα πολιτικό παιχνίδι της εξουσίας, με συνέπεια να είναι ανήμποροι να προστατεύσουν τα μακροχρόνια συλλογικά αγαθά. Οι πολιτικοί μας ηγέτες προτιμούν να θέτουν το κομματικο-πελατειακό συμφέρον πάνω από το συλλογικό. Ακόμα και όταν οι επιλογές τους είναι αποδεδειγμένα ζημιογόνες ή ανεπαρκείς, η πολιτική τους σταδιοδρομία δεν κινδυνεύει. Ο κ. Λαλιώτης επανέρχεται δριμύτερος στην πολιτική ζωή λες και το φιάσκο του Κτηματολογίου δεν συνέβη ποτέ, ενώ ο κ. Τσιτουρίδης προετοιμάζεται για τις επερχόμενες εκλογές λες και τα σκάνδαλα των «κουμπάρων» και των «ομολόγων» ήταν προϊόντα μυθοπλασίας. Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε, τα μυρίζουμε, τα αναπνέουμε.
Βάζω και έναν σχολιασμό με τον οποίο συμφωνώ απόλυτα και τον οποίο ψάρεψα από το σατανικό κουκουλοφορικό site athens.indymedia.org
Η ιστορια του Νησιου του Πασχα ειναι ενα μαθημα για ολους μας.
Στην Καθημερινη της Κυριακης περιεχεται μια συγκλονιστικη επιφυλλιδα, του Χαριδημου Τσουκα, με τιτλο “Πώς καταρρέουν οι κοινωνίες”. Αναδημοσιευω τις δυο πρωτες παραγραφους, και συστηνω ανεπιφυλακτα να αφιερωσετε 10 λεπτα για να διαβασετε και το υπολοιπο:
Το Νησί του Πάσχα, ένα μικρό νησί στον Ειρηνικό Ωκεανό, πλούσιο σε βλάστηση, με γόνιμα εδάφη, γνώρισε την ακμή του μεταξύ του 15ου και 16ου αιώνα, κάτι που πιστοποιείται και από τα πανύψηλα μεγαλιθικά αγάλματα που έχτισαν οι κάτοικοί του. Οταν στις αρχές του 18ου αιώνα οι δυτικοί εξερευνητές πάτησαν το πόδι τους στο νησί, εντυπωσιάστηκαν πώς αυτοί οι «μικροκαμωμένοι, αχαμνοί, φοβισμένοι και αξιοθρήνητοι» κάτοικοί του (σύμφωνα με την περιγραφή του καπετάνιου Κουκ) κατάφεραν να χτίσουν τεράστια αγάλματα. Η κοινωνία του νησιού είχε σχεδόν καταρρεύσει: η πλούσια βλάστηση είχε εξαφανιστεί, η απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο ήταν πλήρης, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 70% και οι εναπομείναντες κάτοικοι υπέφεραν από τέτοια έλλειψη τροφίμων που οδηγήθηκαν στον κανιβαλισμό.
Τι είχε συμβεί; Γιατί κατέρρευσε η κοινωνία του Νησιού του Πάσχα; Οπως εξηγεί, με εντυπωσιακή ευρυμάθεια, στο βιβλίο του «Κατάρρευση» (Κάτοπτρο, 2006) ο καθηγητής Βιογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Τζάρεντ Ντάιαμοντ, οι κάτοικοι του νησιού επέλεξαν να διαχειριστούν το φυσικό περιβάλλον με έναν, όπως αποδείχθηκε, καταστροφικό τρόπο: υπερεκμεταλλεύτηκαν την ξυλεία των δένδρων και τη γονιμότητα του εδάφους, αυξήθηκε υπερβολικά ο πληθυσμός και χώρισαν τη γη τους σε περιοχές που εξουσίαζαν ομάδες πληθυσμού με ανταγωνιστικές (έως και πολεμικές) μεταξύ τους σχέσεις. Η αλόγιστη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος υπέσκαψε την ικανότητα της μακροπρόθεσμης επιβίωσης.
Το τελειωτικο χτυπημα το εφεραν οι Ευρωπαιοι, με αρρωστειες που οι ντοπιοι δεν ειχαν αντισωματα για να αντιμετωπισουν και με απαγωγες μεγαλου μερους του πληθυσμου που ειχε απομεινει για να δουλεψουν σαν σκλαβοι σε ορυχεια στο Περου. Η ιστορια του Νησιου του Πασχα, ειναι μια τραγικη ιστορια.
Το Νησι του Πασχα
πηγή: wikicommons, αδεια χρησης:
Creative Commons Attribution ShareAlike 2.5
Στην επιφυλλιδα του, ο Χ. Τσουκας παρομοιαζει τις κοινωνικες συνθηκες της τοπικης κοινωνιας που εφεραν την τελικη καταστροφη του οικοσυστηματος του Νησιου του Πασχα με την συγχρονη, αρρωστημενη Ελληνικη πραγματικοτητα των πυρκαγιων και των αυθαιρετων. Και ειναι πραγματικα συγκλονιστικος αυτος ο παραλληλισμος. Ομως, κανοντας ενα συνειρμο παραπερα, το μαθημα που παιρνουμε απο την ιστορια της καταρρευσης της κοινωνιας του Νησιου του Πασχα γινεται σαν το σπαθι που κρεμεται πανω απο το κεφαλι του Δαμοκλη οση ωρα αυτος τρωγωπινει αμεριμνος.
Εξηγουμαι. Παραπανω επελεξα να βαλω εναν χαρτη και οχι καποια φωτογραφια ενος Moai, που ειναι και το σημα κατατεθεν του νησιου για ενα λογο: το Νησι του Πασχα βρισκεται στη μεση του Πουθενα, ειναι ενα νησι με την πιο ακραια εννοια της λεξης. Βρισκεται 3600 χιλιομετρα μακρια απο ηπειρωτικη γη και 2075 χιλιομετρα μακρια απο οποιοδηποτε αλλο κατοικημενο νησι. Το Νησι του Πασχα ειναι, οπως αναφερεται στη Wikipedia, ενα απο τα πιο απομονωμενα κατοικημενα μερη στον κοσμο.
Οι κατοικοι λοιπον του Νησιου του Πασχα, ειχαν εντονοτερα ακομα και απο εμας την ιδεα οτι ζουσαν σε εναν κλειστο κοσμο, εναν κοσμο χωρις Εξω ή τουλαχιστον χωρις καποιο Εξω οπου να μπορουσαν να πανε. Ηταν αποκλεισμενοι στο νησι τους, αναγκασμενοι να ζησουν τη ζωη τους σε αυτο το τριγωνο κομματι γης. Η ιδεα αυτη του κλειστου κοσμου ηταν αυτο που για πολλους αιωνες ελλειπε απο τους εμας τους Ευρωπαιους: παντα υπηρχε καπου που δεν ειχε εξερευνηθει ακομα και παντα υπηρχε καπου που αν τα πραγματα στενευαν στο σπιτι μπορουσαμε να παμε, να κατακτησουμε και να αποικησουμε: τα Μεσογειακα παραλια και η Μεση Ανατολη για τους Ελληνες, η Γαλατια και η Γερμανια για τους Ρωμαιους, η Δυτικη Ευρωπη για τους μεταναστευοντες γερμανικους λαους, οι Αγιοι Τοποι για τους μεσαιωνικους σταυροφορους, ο Νεος Κοσμος για τις Ευρωπαικες Αυτοκρατοριες.
Πανω κατω, ολοι οι πολιτισμοι που γεννηθηκαν και ανθισαν στις ηπειρους της Γης ειχαν παντα ενα Εξω. Η σημασια του Εξω για την ανθρωποτητα ειναι τεραστια και γινεται ακομα εμφανεστερη αν παρουμε υποψη την θεωρια του Λενιν για τον Ιμπεριαλισμο. Ομως, στον αιωνα που περασε απο την εποχη του Λενιν, ειδαμε την κατακτηση και των τελευταιων ελευθερων εδαφων, την δημιουργια του “Πλαντητικου Χωριου”, την παγκοσμιοποιηση και την τελικη απωλεια του Εξω. Ακομα και χωρις την κριτικη του Φουκω για την πειθαρχηση και την τιμωρια, δεν ειναι δυσκολο να αντιληφθουμε τον συγχρονο παγκοσμιοποιημενο κοσμο σαν ενα τεραστιο Πανοπτικον, μια φυλακη στραμμενη προς τα μεσα, σε μια διαρκη ενδοσκοπηση, φυλακη, γιατι δεν μπορουμε να φυγουμε, δεν εχουμε πού αλλου να παμε περα απο τα ονειρα για αποικισμο της Σεληνης και του Αρη.
Ειμαστε δηλαδη και εμεις αποκλεισμενοι, οπως οι κατοικοι του Νησιου του Πασχα, σε ενα απομονωμενο κομματι γης, υπερβολικα μακρια απο οπουδηποτε θα μπορουσαμε να παμε. Ειμαστε φυλακισμενοι σε μια αμυδρη μπλε τελεια, στον τεραστιο ωκεανο του διαστηματος.
Η Γη, οπως φωτογραφηθηκε απο τον Voyager 1,
6,4 δισεκατομμυρια χιλιομετρα μακρια.
πηγη: wikicommons, αδεια χρησης: public domain
Η καταρρευση της κοινωνιας του Νησιου του Πασχα ειναι ενα τεραστιο μαθημα, ενα σπαθι που κρεμεται πανω απο το κεφαλι της Ανθρωποτητας. Οσο αφελες και κλισε αν ακουγεται, η παγκοσμια ειρηνη και η προστασια του περιβαλλοντος, η συνετη διαχειρηση των αδυσωπητα πεπερασμενων πορων του πλανητη Γη και η δημιουργια κοινωνικων συνθηκων που να την επιτρεπουν ειναι ο μονος δρομος ωστε να μην εχει η Ανθρωποτητα σαν συνολο την τυχη των κατοικων του Νησιου του Πασχα.
Aυτό νομίζω αρκεί για να τεκμηριώσει τη θέση μου, ότι ο καπιταλισμός είναι κάτι σάπιο που μόνο καταστροφικές συνέπειες μπορεί να έχει…
Τώρα για την αναρχία, μπορεί να πρεσβεύει την ιδεατή οργάνωση κοινωνίας, αλλά δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να έχουμε εφαρμογή της από τη μία στιγμή στην άλλη, καθώς είναι κάτι εντελώς πρωτόγνωρο για τα μέχρι τώρα δεδομένα…
Θεωρώ ότι είναι αναγκαία κάποια μεταβατικά στάδια από τον καπιταλισμό προς την αταξική κοινωνία, ώστε να δημιουργηθεί ένα στέρεο οικοδόμημα το οποίο να μην αντιμετωπίσει προβλήματα και να μπορέσει να επιβιώσει. Ειδικά για την τωρινή εξουσία πάντως η καταλήστευση της ζωής του ανθρώπου με τα εξαντλητικά ωράρια και την μισθωτή εργασία,το χρήμα, την πλήρη έλλειψη ελεύθερου χρόνου, την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από κατασταλτικούς μηχανισμούς, ακόμα το να αναγκάζεις παιδιά/εφήβους να δουλεύουν (είχα την πρώτη μου επαφή με την εργασία στο καλοκαίρι των 14ων μου…) ή το να μην επιτρέπεις σε ορισμένους ανθρώπους να μορφωθούν για εμένα είναι τουλάχιστον απεχθές…