Εθεσε ενα πολυ ευστοχο ερωτημα ο Chrisp. Μηπως τελικά αυτη εφοδος στα εξαρχεια εχει ως απωτερο σκοπο τη αλλαγη χρησης της περιοχης σε πιο κερδοφορες δραστηριοτητες??
Για να δουμε ενα πολυ ενδιαφερον κειμενο της Ελένης Πορτάλιου, Αν. Καθηγητριας στο ΕΜΠ.
[B]ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΟΣ : ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ.
Η λέξη «gentrification»(1) , που αποδίδω ελληνικά ως «εξευγενισμό», δημιουργήθηκε από την επιφανή κοινωνιολόγο Ruth Glass στο Λονδίνο, το 1964 και η περιγραφή που ακολουθεί αποδίδει ανάγλυφα το νόημά της.
«Το ένα μετά το άλλο, πολλά από τα εργατικά τετράγωνα του Λονδίνου είχαν δεχθεί την επιδρομή των μεσαίων τάξεων ? ανώτερων και κατώτερων. Παλιοί, ταπεινοί στάβλοι και αγροικίες ? δύο δωμάτια πάνω και δύο δωμάτια κάτω ? έχουν εξαγοραστεί από εταιρείες μετά τη λήξη των μισθώσεών τους και έχουν γίνει κομψές ακριβές κατοικίες. Μεγαλύτερα βικτωριανά σπίτια, υποβαθμισμένα σε μια προηγούμενη ή πρόσφατη περίοδο ? που είχαν χρησιμοποιηθεί ως οικοτροφεία ή καταλαμβάνονταν με άλλο τρόπο από πολλούς ? έχουν αναβαθμιστεί άλλη μια φορά ξανά? Από τη στιγμή που αυτή η διαδικασία του «εξευγενισμού» ξεκινά σε μια περιοχή, συνεχίζει γρήγορα μέχρις ότου όλοι ή οι περισσότεροι των αρχικών κατόχων από την εργατική τάξη εκτοπιστούν και αλλάξει ο συνολικός κοινωνικός χαρακτήρας της περιοχής» (2)
Αλλά ο εξευγενισμός είναι μια ουσιωδώς διαμφισβητούμενη έννοια. Σε αντίθεση με την κοινωνικοταξική προσέγγιση των χωρικών ανακατατάξεων στην πόλη που αναγνωρίζει τις κερδοσκοπικές κινητήριες δυνάμεις της αγοράς γης και ακινήτων , οι επιχειρηματίες που επενδύουν σε εξωραϊζόμενες περιοχές και οι παλιές ή νέες κοινωνικές ομάδες που αγοράζουν ή ενοικιάζουν για χρήσεις κατοικίας, εμπορίου, αναψυχής κ.λπ. καθώς και μια μεγάλη μερίδα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, προβάλλουν τον εξευγενισμό ως μια ανανεωτική διαδικασία της πόλης ανεξάρτητα από τις κοινωνικές της επιπτώσεις.
Ο εξευγενισμός δεν έχει μόνο οικονομικό περιεχόμενο. Μαζί με την προώθηση οικονομικών στόχων, ανατρέπει παλιές και προωθεί νέες αξίες, συμβολισμούς και ερμηνείες που αφορούν τον χώρο της πόλης. Λόγω του κερδοσκοπικού χαρακτήρα του έρχεται σε σύγκρουση με το δικαίωμα στην πόλη και σε μια αξιοβίωτη καθημερινή ζωή για όλους τους κατοίκους της.
Αν η επέμβαση του νομάρχη βαρόνου Οσμάν στο Παρίσι (1850-1860) μπορεί να θεωρηθεί μια ιστορική περίπτωση εξωραϊσμού, που με την κατεδάφιση πολλών μεσαιωνικών τετραγώνων δημιούργησε τις προϋποθέσεις εντατικής οικοδομικής δραστηριότητας, αποδίδοντας στην απελευθερωμένη γη με τη μορφή οικοπέδων την εμπορική της αξία, η ίδια αυτή οικονομική διαδικασία είχε ταυτόχρονα ισχυρούς πολιτικούς στόχους. Οι νέες, μεγάλες σε μήκος, ευθύγραμμες αρτηρίες δυσχέραιναν την ελευθερία κινήσεων του προλεταριάτου στην πόλη και επέτρεπαν στο πυροβολικό να ελέγξει τις εξεγέρσεις, που ήταν συχνές στο Παρίσι, όπως απέδειξαν το 1830, το 1848 και αργότερα, το 1871, η κατάληψη της δημοτικής αρχής της πόλης από την Κομμούνα.
Ο εξευγενισμός τον 20ο αιώνα
Η αστική ανάπτυξη και η άνευ προηγουμένου επέκταση των πόλεων εκφράστηκε τον 20ο αιώνα από την προαστιοποίηση ? τη διάχυση της πόλης, κυρίως των περιοχών κατοικίας, στα προάστια και τη σύγχρονη μερική υποβάθμιση των κεντρικών περιοχών και των ιστορικών κέντρων των πόλεων ( Ευρώπη , ΗΠΑ). Η κοινή, σε γενικές γραμμές, αυτή διαδικασία προσέλαβε συγκεκριμένα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στα ιστορικά συμφραζόμενα κάθε πόλης και επηρεάστηκε από τις δημόσιες και δημοτικές παρεμβάσεις που αφορούν σε χωρικές ρυθμίσεις και πολιτικές κοινωνικής κατοικίας. Από τη δεκαετία του 1960, ο εξευγενισμός των υποβαθμισμένων περιοχών αποτέλεσε μια εκτεταμένη παράλληλη διαδικασία με την προαστιοποίηση. Όπως αναφέρει ο Neil Smith , «ο εξευγενισμός όχι μόνο έχει γίνει μια ευρέως διαδεδομένη εμπειρία από τη 10ετία του ?60 αλλά, επίσης, ολοκληρώνεται συστηματικά σε ευρύτερες αστικές και παγκόσμιες διαδικασίες και αυτό με την σειρά του τον διαφοροποιεί από προηγούμενες, πιο περιορισμένες εμπειρίες σημειακών αναπλάσεων» (3)
Ο εξευγενισμός είναι σήμερα πανταχού παρών στις κεντρικές και τις πρώην βιομηχανικές περιοχές των πόλεων του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, κινητοποιεί διεθνή και όχι μόνο εθνικά κεφάλαια και εμπλέκει το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Πάλι ο Neil Smith, προσεγγίζοντας από μαρξιστική σκοπιά τα «νέα αστικά σύνορα» που διχοτομούν και πολώνουν τον χώρο, αναφέρεται σε δεκάδες παραδείγματα εξευγενισμού σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες, η Βαλτιμόρη, η Καλιφόρνια, το Σίδνευ, το Παρίσι, το Λονδίνο, το Λάνκαστερ, η Γλασκόβη, η Βρέμη, η Βουδαπέστη, το Άμστερνταμ, η Κοπεγχάγη και ούτω καθεξής. (4)
Ο εξευγενισμός αναδιανέμει τις αξίες γης και ακινήτων στο χώρο της πόλης και οδηγεί σε κοινωνικές αναδιατάξεις. Το παράδειγμα της κατεδάφισης των Halles ? της κεντρικής αγοράς ? στο Παρίσι, με την ταυτόχρονη εγκατάσταση του κέντρου Πομπιντού στην περιοχή, είναι ένα εμβληματικό παράδειγμα έναρξης της διαδικασίας εξευγενισμού, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα στο Μαραί, με μαζικές ανακαινίσεις ακινήτων και αλλαγές χρήσεων, οι οποίες αλλοίωσαν την προηγούμενη κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού λόγω της ανόδου των τιμών και συνακόλουθα της εκδίωξης παραδοσιακών επαγγελμάτων και λαϊκών κοινωνικών ομάδων.
Οι επεμβάσεις εξωραϊσμού στις πόλεις δεν γίνονται αναίμακτα. Οι παλιοί κάτοικοι που απωθούνται με τους μηχανισμούς της αγοράς ή με κρατικές παρεμβάσεις, αντιδρούν στα σχέδια αναπλάσεων, καταλαμβάνουν τους χώρους που τους ανήκουν και, εφ? όσον δεν υποχωρήσουν ,εκδιώκονται με τις γνωστές μεθόδους καταστολής.
Στις δεκαετίες ?60 και ?70 η κρατική παρέμβαση στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας συγκράτησε τις τιμές αγοράς ή ενοικίασης της λαϊκής κατοικίας, η οποία οικοδομήθηκε μαζικά, χωρίς, όμως, την ποιότητα του ευρύτερου οικιστικού περιβάλλοντος που χαρακτηρίζει τις ιστορικές πόλεις, με τον αρχιτεκτονικό τους πλούτο, την πολυπλοκότητα του αστικού ιστού, τη λειτουργική χωρική συνθετότητα και την ανάμειξη πολλών διαφορετικών χρήσεων και εν μέρει διαφορετικών ομάδων ενοίκων.
Ο νεοφιλελευθερισμός αποδόμησε το κοινωνικό κράτος, τις δημόσιες παρεμβάσεις στην αγορά και ειδικότερα στην αγορά γης και ακινήτων. Ο εξευγενισμός που ακολούθησε τις διαδικασίες αποβιομηχάνισης και τριτογενοποίησης των ευρωπαϊκών πόλεων, πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις, συμπαρέσυρε τις τιμές σε όλη την έκταση του αστικού χώρου και, αθροιζόμενος με την ανεργία και τις δραστικές περικοπές των κοινωνικών επιδομάτων, οδήγησε σε νεόπτωχους κατοίκους των πόλεων, σε μεγάλες χωρικές πολώσεις με βάση την τάξη, την εθνική καταγωγή και το φύλο και σε μαζικά φαινόμενα αστέγων.
Η νεοφιλελεύθερη έφοδος στην πόλη. Διαδικασίες παγκοσμιοποίησης
Αν ο εξευγενισμός των αστικών περιοχών εξυπηρετήθηκε από τον εξευγενισμό της θεωρίας και οδήγησε στη δημιουργία δύο αντιθετικών ρευμάτων θεωρητικής σκέψης ως προς την ερμηνεία του φαινομένου και τις κοινωνικές του επιπτώσεις, από τη 10ετία του ?90 και μετά, ο κυρίαρχος πολιτικός και μιντιακός λόγος παίρνει ρεβανσιστική τροπή, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Neil Smith, όπως αποδίδεται με τη «ρεβανσιστική πόλη», η οποία διαδέχεται την εξωραϊζόμενη πόλη. (5) Πρόκειται για τη ρεβανσιστική ανακατάληψη των τμημάτων της πόλης στα οποία καταφεύγουν οι φτωχοί, οι άστεγοι, οι εξαρτημένοι, οι μετανάστες, γενικά οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, από τις νεοφιλελεύθερες διοικήσεις, τους επενδυτές, τους νέους επιχειρηματίες και τα εύπορα κοινωνικά στρώματα που απαιτούν μια σύγχρονη slum clearance ? μια εκκαθάριση δηλαδή της πόλης από τους θηλάκους των απόκληρων, στους οποίους αποδίδονται όλα τα καινά δαιμόνια : κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία, πορνεία, ανηθικότητα, παραβατικότητα, εγκληματικότητα και όλ? αυτά διαπλεκόμενα με την απειλή τρομοκρατικής επίθεσης. Η περιθωριοποίηση, αποσυνδεόμενη από τα κοινωνικά της αίτια και τα μέτρα που απαιτούνται για την αντιμετώπισή της, εμφανίζεται ως νοσηρή κατάσταση οφειλόμενη κυρίως στα ίδια τα άτομα.
Οι Peter Marcuse και Ronald Von Kempen, εξετάζοντας τις πόλεις στη διαδικασία παγκοσμιοποίησης (6), θεωρούν ότι αυτή εγγράφεται σε προγενέστερα δεδομένα και δεν συνιστά μια ριζικά νέα πραγματικότητα. Διαπιστώνουν 3 τομείς αλλαγών : ενίσχυση των δομικών χωρικών διαιρέσεων με αυξανόμενη ανισότητα μεταξύ τους και περιχαράκωση στο εσωτερικό τους , ιδιαίτερες νέες χωρικές διαμορφώσεις μέσα στις δομικές διαιρέσεις και ένα σύνολο «χαλαρών» ή «ευέλικτων» («soft») τόπων στους οποίους λαμβάνουν χώρα οι αλλαγές.
Στα χαλαρά και εύκολα υποκείμενα σε αναπλάσεις τμήματα της πόλης συγκαταλέγονται παραλιακές ζώνες, κεντρικές περιοχές παραγωγής, προηγούμενες βιομηχανικές εκτάσεις, ιστορικές κατασκευές, δημόσιοι χώροι, συγκεντρώσεις κοινωνικής κατοικίας, κεντρικές περιοχές γραφείων, κατοικίας, διασκέδασης και τουριστικές, τέλος τοποθεσίες στις παρυφές των κεντρικών περιοχών επιχειρήσεων. Σ? αυτούς τους τόπους αναπτύσσονται οι παρεμβάσεις εξευγενισμού.
Όπως, όμως, και οι δύο συγγραφείς επισημαίνουν, οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, τις πόλεις με ανεπτυγμένη δημόσια παρέμβαση και τις περισσότερο υποκείμενες στις δυνάμεις της αγοράς είναι σημαντικές και δεν πρέπει να αγνοείται η ιδιαιτερότητα κάθε περίπτωσης, αν θέλουμε να συγκεκριμενοποιήσουμε τα προς εξέταση φαινόμενα στο πλαίσιο των γενικών τάσεων.
Το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας. Αλλαγή χρήσεων και κοινωνικές αναδιατάξεις στη μεταπολιτευτική περίοδο
Απ? αυτή τη σκοπιά θα αναφερθώ στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας και τους μετασχηματισμούς του στη μεταπολιτευτική περίοδο, καθώς σήμερα βρισκόμαστε πάλι μπροστά στη λήψη μέτρων που θα επιφέρουν νέες ανακατατάξεις χρήσεων και χρηστών στα όριά του.
Σημαντικές παρεμβάσεις κατά την περίοδο αυτή στο Ιστορικό Κέντρο πρέπει να θεωρούνται το διάταγμα για την προστασία της Πλάκας (1982), η κήρυξη σχεδόν όλων των ιστορικών κτιρίων που δεν είχαν κατεδαφιστεί και αντικατασταθεί εντός του μεγάλου ιστορικού τριγώνου ως διατηρητέων, η κήρυξη διατηρητέων κτιρίων και μνημείων στην ευρύτερη περιοχή, ο καθορισμός των ορίων του και η προσέγγισή του ως πολυλειτουργικού χώρου από το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (1985), τέλος το σχέδιο Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, του οποίου η εφαρμογή επιταχύνθηκε λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων.
Το διάταγμα για την Πλάκα είχε σκοπό να απομακρύνει τα θορυβώδη κέντρα διασκέδασης, να μειώσει δραστικά την κυκλοφορία αυτοκινήτων, να περιορίσει τις επεμβάσεις στα κτίρια και να επιβάλλει τη συμβατότητα των επιγραφών με την αρχιτεκτονική τους, τέλος να συγκρατήσει την κατοικία και άλλες παραδοσιακές χρήσεις. Απέδωσε σχετικά ως προς αυτούς τους στόχους, άλλαξε όμως η κοινωνική σύνθεση της περιοχής καθώς παλιοί κάτοικοι χαμηλών εισοδημάτων δεν ήταν δυνατόν να παρακολουθήσουν την άνοδο των τιμών των ακινήτων και την εγκατέλειψαν.
Η πεζοδρόμηση της Ερμού αποτέλεσε μια χαρακτηριστική περίπτωση κρατικής παρέμβασης με ελάχιστα μέσα για την επιτάχυνση των αγοραίων τάσεων. Σε μια εποχή που το ΙΧ αυτοκίνητο μεσουρανούσε, το ενδιαφέρον για την πεζοδρόμηση της Ερμού δεν επεκτάθηκε σε άλλες περιοχές, αντίθετα λειτούργησε τοπικά και γενικότερα στο Ιστορικό Κέντρο, εκτινάσσοντας τις τιμές αγοράς και ενοικίασης των καταστημάτων στα ύψη ? η Ερμού είναι σήμερα από τους ακριβότερους δρόμους παγκοσμίως ? εκτοπίζοντας έτσι μικρούς εμπόρους και παραδοσιακές χρήσεις όχι μόνο από τις παρειές του ίδιου του δρόμου αλλά και από την ευρύτερη γειτνιάζουσα περιοχή.
Ο εξευγενισμός του Ψυρρή, λαϊκής συνοικίας ιστορικά, με μικρές παραγωγικές επιχειρήσεις και εμπόριο σιδηρικών, δερμάτων κ.λπ., επιτεύχθηκε χωρίς ειδικές ρυθμίσεις με την είσοδο στο χώρο επενδυτών που προέβλεπαν και διαμόρφωναν τις αναδιατάξεις στο ιστορικό κέντρο και οι οποίοι αγόρασαν φτηνά ακίνητα, ασυντήρητα μεν αλλά υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας, για να τα εκμεταλλευτούν με τεράστια κέρδη στη συνέχεια.
Παρά τις διατυπωμένες ρητά επιλογές του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας για τη διατήρηση του πολυλειτουργικού χαρακτήρα του Ιστορικού Κέντρου με παραδοσιακές χρήσεις εμπορίου και μη οχλούσες παραγωγικές δραστηριότητες, το Ιστορικό Κέντρο μετασχηματίστηκε, με τη βοήθεια και των Αναπλάσεων Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, σε μια εκτεταμένη περιοχή ακριβού εμπορίου, τουριστικών εξυπηρετήσεων και κέντρων αναψυχής όλων των κατηγοριών.
Η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων, όπως και η ανάπλαση του διατηρητέου συγκροτήματος του Γκαζιού, που αποτελούν χειρονομίες αναγκαίες για την πόλη και τη δημόσια φυσιογνωμία της, δεν εντάχθηκαν σ? ένα σχέδιο δημόσιων ρυθμίσεων για τον έλεγχο των αγοραίων τάσεων αλλά αποτέλεσαν, πρωτίστως, τονωτική ένεση για τις δυνάμεις της αγοράς που κατέλαβαν το Ιστορικό Κέντρο, προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία του και, οπωσδήποτε, διαμόρφωσαν τη νέα κοινωνική του σύνθεση. Αυτή η αγοραία στρατηγική του εξευγενισμού, παρ? ότι υλοποιείται ασύνταχτα και σε ορισμένες περιπτώσεις αντιφατικά, λειτουργεί πολλαπλώς εκτοπιστικά στον ιδιωτικό χώρο ? κατοικία, εμπόριο, παραγωγή ? και ταυτόχρονα καθορίζει τη φυσιογνωμία και περιορίζει δραστικά την αξία χρήσης του δημόσιου χώρου της πόλης και τη δυνατότητα οικειοποίησής του από το σύνολο των κατοίκων της Αθήνας.
Πρόσφατες μορφές εξευγενισμού στο Ιστορικό Κέντρο. Κυριαρχία της αγοράς. Ζητείται δημόσια παρέμβαση
Ο εξευγενισμός προχωρεί σήμερα στις περιοχές του Κεραμικού και του Μεταξουργείου, ανεβάζοντας μέχρι και 5.000 ? την τιμή ανά τετραγωνικό μέτρο σε νέα κτίρια κατοικίας. Τα νυχτερινά κέντρα, που δημιουργούν ασφυξία στους κατοίκους των περιοχών γύρω από την Πειραιώς και την Ιερά Οδό, συνδυάζονται και συνυπάρχουν με θέατρα, πολιτιστικούς χώρους και κέντρα όλων των ειδών και των life styles.
Πόσο καιρό θα παραμείνουν ακόμα οι πομάκοι και οι άλλοι εναπομείναντες φτωχοί κάτοικοι στο Γκαζοχώρι ; Ευτυχώς, η παρουσία των μεταναστών στο Ιστορικό Κέντρο είναι ακόμα ισχυρή στις περιοχές της Αγοράς, από την Αθηνάς μέχρι την Πειραιώς, το Γκάζι και το Μεταξουργείο. Ο εξευγενισμός δεν έχει κυριαρχήσει ολοκληρωτικά στο χώρο.
Ήδη, όμως, ασκούνται μεγάλες πιέσεις. Νέοι κάτοικοι των περιοχών, ορισμένοι των οποίων καρπώθηκαν υψηλές κτιριακές αξίες έναντι πινακίου φακής, διαμαρτύρονται για τους θηλάκους φτώχειας και λαϊκότητας και πιέζουν για την αποκατάσταση μιας ταξικής και κοινωνικής ομοιογένειας. Οι έμποροι του Ιστορικού Κέντρου πιέζουν για τον περιορισμό των διαδηλώσεων και για την εξάλειψη νοσηρών, πράγματι, φαινομένων καταναγκαστικής πορνείας και διακίνησης ναρκωτικών στην περιοχή από το Δημαρχείο μέχρι την πλατεία Θεάτρου, προκρίνοντας, όμως, μεθόδους καταστολής για τα θύματα και όχι για τους υπαίτιους. Ακούγονται, επίσης, ενοχλημένες φωνές για την παρουσία αστέγων στο δημόσιο χώρο, για τα αδέσποτα ζώα παρ? ότι βρίσκονται υπό δημοτική φροντίδα, για την παραβατικότητα που αποδίδεται πάντα στους άλλους ? τους ξένους.
Ένας έρπων κοινωνικός ρατσισμός που συναντά και πολιτική στήριξη και επιθυμεί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο κέντρο, συμπλέει με νέα επιχειρηματικά σχέδια που εκδηλώθηκαν πρόσφατα για τις περιοχές της Πλάκας και της οδού Αθηνάς.
Η επιχειρηθείσα ανατροπή του διατάγματος της Πλάκας, που διατηρούσε την ισορροπία μεταξύ κατοικίας και άλλων χρήσεων και επέτρεπε μόνο λειτουργίες συμβατές με την κλίμακα των κτιρίων, διαφυλάσσοντας τον δημόσιο χώρο από την ιδιωτική κατάληψη, συνδέεται με τα επεκτατικά σχέδια επιχειρηματιών (λέγεται, μάλιστα, με ονοματεπώνυμο), οι οποίοι διαθέτουν ακίνητα προς αξιοποίηση στην περιοχή. Φαίνεται ότι και το δημόσιο προτίθεται να εκμεταλλευτεί τον μεγάλο αριθμό ακινήτων του στην ευρύτερη περιοχή, που στεγάζουν διοικητικές και πολιτιστικές χρήσεις, ως άλλος αγοραίος επιχειρηματίας με κερδοσκοπικές επιλογές εκμετάλλευσής τους.
Αντίστοιχα, η πεζοδρόμηση της οδού Αθηνάς, ενός δρόμου πολύ μειωμένης σήμερα κυκλοφορίας έως ελάχιστης τις απογευματινές και νυχτερινές ώρες, την οποία δεν προβλέπει η γενική κυκλοφοριακή μελέτη της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, αποσκοπεί στην εκτόπιση χρήσεων λαϊκού εμπορίου και, ενδεχομένως, αργότερα στον εξευγενισμό της Κεντρικής Αγοράς, σημαντικού πόλου έλξης του λαϊκού κόσμου στο κέντρο της πόλης.
Αν επεκταθούμε στο ευρύτερο Ιστορικό Κέντρο, η πρόσφατη αλλαγή χρήσεων εντός της Τεχνόπολης, ώστε να επιτρέπονται κέντρα αναψυχής, χαρακτηρίζει τις θεσμικές διευκολύνσεις και ενισχύσεις υπέρ των σημερινών αγοραίων τάσεων.
Συμπέρασμα : η ελευθερία κίνησης των δυνάμεων της αγοράς στο «χρηματιστήριο» γης και ακινήτων και μάλιστα η διευκόλυνση της απρόσκοπτης προώθησης των σχεδίων τους από το κεντρικό κράτος ή τις δημοτικές αρχές, οδηγεί στον εξευγενισμό του ευρύτερου Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας στη βάση μιας αγοραίας λειτουργίας και μορφολογίας, στη σταδιακή απομάκρυνση των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και χρήσεων, τέλος στη συρρίκνωση του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου και των δυνατοτήτων προσβασιμότητας της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού της πόλης σ? αυτόν.
Οι πελάτες ? καταναλωτές, τουρίστες και κάτοικοι της Αθήνας και τα σύγχρονα μεσοαστικά στρώματα που ενσωματώνουν ιστορικά σύμβολα στα life styles τους, αποτελούν σήμερα τις βασικές αναφορές των επενδυτών του Ιστορικού Κέντρου.
Η επέκταση του κέντρου προς τον Ελαιώνα, με την εγκατάσταση στον ίδιο χώρο του γηπέδου της ΠΑΕ Παναθηναϊκός, του δημαρχείου της πόλης σε κτίριο που αποδίδεται ταυτόχρονα για εκμετάλλευση καθώς και του Mall Βωβού, αποδίδει ανάγλυφα την αποκρυστάλλωση των αγοραίων τάσεων στο χώρο. Ο ανώτερος πολιτικός θεσμός της πόλης όχι μόνο εκτοπίζεται από την ιστορική του θέση, εγκαταλείποντας ένα κτίριο ? μνημείο του 19ου αιώνα, αλλά συνυπάρχει χωρικά διαπλεκόμενος με τις πραγματικές εξουσίες του χρήματος.
Οι θεωρίες της ελευθερίας των αγορών έχουν καταρρεύσει μαζί με το χρηματοπιστωτικό σύστημα και η ανάγκη δομικών δημόσιων παρεμβάσεων επανέρχεται στη συζήτηση. Είναι ευκαιρία να αποδομήσουμε και τον αγοραίο εξευγενισμό, επαναφέροντας την επικαιρότητα των μεγάλων δημόσιων παρεμβάσεων και των θεσμικών ρυθμίσεων αξιών γης και χρήσεων στο χώρο της πόλης.
(*) Θεωρώ προτιμότερη τη λέξη εξευγενισμό από άλλες, ενδεχομένως κατάλληλες, όπως ο εξωραϊσμός, γιατί εστιάζει στην κοινωνική μεταβολή των χωρικών αλλαγών.
- Glass Ruth, London : Aspects of Change, London : Center of Urban Studies and MacGibbon and Kee, 1964
- Smith Neil, The New Urban Frontierr, Routledge, London and New York, 1996, 2000.
- ο.π.
- ο.π.
- Peter Marcuse and Ronald Von Kempen, Globalizing Cities, A New Spatial Order, Blackwell Publishers, 2000
*Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό « Διάπλους» (2009)
τα credits στον ΒΑΝ.
