Country Joe, θα μου επιτρέψεις να σε “διακόψω” για λίγο. O τίτλος είναι καλή ιδέα πάντως, ας βάλω και γω έναν:
[SIZE=“4”][COLOR=“Purple”][B]ALL THAT JAZZ [/COLOR](μέρος Ι)[/SIZE][/B]
Λοιπόν! Χαίρετε τζαζόβιοι φίλοι φορουμίτες! Καιρό τώρα σκεφτόμουν να κάνω το ποστ αυτό (και τα δύο ποστ που θα ακολουθήσουν, δεν χωράνε όλα σε ένα), το οποίο λίγο πολύ συνιστά ένα είδος προσωρινής διαδρομής μου στην ιστορία της τζαζ. Κάτι σαν ένα μίνι “αφιέρωμα”. Λίγο πολύ θα συνοψίσω κάποια απο τα ακούσματα μου τους τελευταίους μήνες… Δεν είμαι ούτε “παλαίουρας” ούτε κανένας τρελός γνώστης και υπάρχουν πολλά ακόμα που δε γνωρίζω… ωστόσο με τα ποστ αυτά θα προτείνω κάποια βασικά άλμπουμ και θα αναφερθώ σε ορισμένους απο τους σημαντικότερους μουσικούς… Πιστεύω μπορεί να γίνει καλή κουβεντούλα και κάποιος που τώρα ξεκινάει να το ψάχνει στη μουσική αυτή όλο και κάτι θα αποκομίσει.
Κουρδίζω λοιπόν το ρολόι του χρόνου αντίστροφα και ξεκινάω! (πάντα μου άρεσαν οι ιστορικές αναδρομές). Οι ρίζες της jazz βρίσκονται σε μουσικές και προσμίξεις που χάνονται στο βάθος του χρόνου, πριν ακόμα απο τον ερχομό του 20ου αιώνα. Μια που δεν είχαμε ηχογραφημένα ντοκουμέντα απο την εποχή εκείνη (ο πρώτος jazz δίσκος ηχογραφήθηκε το [B]1917[/B], αν και η μουσική αυτή είχε ήδη αρχίσει να εξαπλώνεται απο παλιότερα), λέω να πάω κατευθείαν στη δεκαετία του '20, όπου η jazz πλέον είχε γίνει φρενήρης μόδα, σε βαθμό τέτοιο που όλη η εποχή εκείνη είχε πάρει το όνομα [B]“the jazz age”[/B] ([U]click![/U])
H αλήθεια είναι πως πολλές απο τις μουσικές που περνούσαν τότε ως “jazz” είχαν κάπως διαφορετική σημασία με την ιδέα που έχουμε για την τζαζ σήμερα, με τους ξέφρενους αυτοσχεδιασμούς της, τα σολαρίσματα και όλα. Αρκεί να δούμε την πρώτη ομιλούσα ταινία του 1929, ονόματι “[B]The Jazz Singer[/B]” (με τον Al Jolson), για να καταλάβουμε. Ο όρος “jazz” (η σημασία του χάνεται στη slang της εποχής) είχε περισσότερο mainstream χροιά σε σχέση με τη μουσική που έμελε να ακολουθήσει τις επόμενες δεκαετίες. Βαρύτονοι τραγουδιστές με τη χαρακτηριστική μπάσα φωνή που τραγουδούσαν πιασάρικα, ρομαντικά τραγούδια (οι προπάτορες των Bing crosby, Frank Sinatra κλπ) ταυτίζονταν με τον χώρο της jazz, η τρέλα της οποίας είχε αρχίσει να εξαπλώνεται απο την Νέα Ορλεάνη στο Σικάγο, στη Νέα Υόρκη, και αλλού.
Οι ρίζες της jazz βρίσκονται διάσπαρτες σε πολλά μουσικά (και ιδεολογικά και τοπογραφικά) χωράφια, ωστόσο αν έπρεπε κάποιος να ξεχρίσει δύο απο τις βασικότερες, η μία θα ήταν [U]αυτή[/U], και η άλλη [U]αυτή[/U]. Ragtime και blues. Το πρώτο απο τα τέλη του 19ου αιώνα. Ήταν τα βασικά συστατικά στη νέα μουσική που έμελε να γεννηθεί στις αρχές του 20ου αιώνα, στη σύνθετη σούπα της οποίας είχαν επίσης πέσει δόσεις απο την εμβατηριακή μουσική της εποχής, απο τα θρησκευτικά άσματα των μαύρων, καθώς και μια καλή τζούρα κλασικής ευρωπαικής παιδείας. Στο δεύτερο κομμάτι (το κλασικό όσο ελάχιστα “St. Louis Blues”, σύνθεση του πατέρα των blues W.C.Handy) ξεχωρίζει η ερμηνεία της μοναδικής [B]Bessie Smith[/B], ενώ στην τρομπέτα δεν είναι άλλος απο τον [B]Louis Armstrong[/B] στα πρώτα του ακόμα βήματα, ένας απο τους αναμφισβήτητους πατέρες της jazz (για ορισμένους η σημαντικότερη παρουσία καθ’ όλη την ιστορία της).
Για περισσότερα σχετικά με το ragtime (όπου το πιάνο υπήρξε και η ραχοκοκοκαλιά της μουσικής), το stride της Νέας Υόρκης, το boogie woogie (ο προπάτορας του ροκ’εν ρολ και ξάδερφος του swing) και άλλα μουσικά στυλ που συνδέθηκαν με τη τζαζ μπορείτε να βρείτε στη συλλογή “Jazz Piano History”. Οι φίλοι του πιάνου ειδικά θα τη λατρέψουν.
Όσο αφορά τον Armstrong, ξεκίνησε την πορεία του ως μέλος της μπάντας του [B]King Oliver[/B], κάπου στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '20. Την εποχή εκείνη συναντούμε μπάντες που αποτελούνταν εξ’ολοκλήρου απο μαύρους μουσικούς απο τη μία, και τις μπάντες των λευκών απο την άλλη. Καμία πρόσμιξη. Το στυλ των μεν απο εκείνο των δε είχε τις διαφορές του. Εκείνο των λευκών ονομάστηκε [B]dixieland[/B]. [U]Αυτό[/U] είναι ένα μουσικό δείγμα (με ολίγη απο ανατολίτικη μελωδία).
Η πολύ πρώιμη τζαζ γενικώς δεν έδινε σημασία στους αυτοσχεδιασμούς, οι μουσικοί έτειναν να παίζουν όλοι μαζί ταυτόχρονα, το στυλ της είχε κάτι απο εμβατήριο διαποτισμένο απο το πνεύμα των blues, και ο αέρας που αποπνέει έχει αυτό το άρωμα του αμερικάνικου νότου. (αυτό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '20, όπου το κέντρο έμελε να μεταφερθεί απο τη Νέα Ορλεάνη στο Σικάγο, και μαζί με αυτό όλος ο μύθος της εποχής…). Λευκοί μουσικοί όπως ο [B]Bix Beiderbecke[/B] ([U]click[/U] - απίθανο βίντεο, διαποτισμένο απο το feeling της εποχής, το περίφημο στριπ Crazy Kat και διάφορες άλλες… γατίσιες παρουσίες!) και ο κρεολός [B]Jelly Roll Morton[/B] ([U]click[/U] and enjoy!) υπήρξαν απο τους πρώτους σημαντικούς του χώρου.
Για να λέμε την αλήθεια οι αυθεντικές ηχογραφήσεις της εποχής και τα συγκροτήματα απο το πρώτο μισό της δεκαετίας του '20 ηχούν πολύ παλαιολιθικά για τα αυτιά μου. Απο την άλλη σύγχρονες μπάντες που έχουν αυτόν τον παλιομοδίτικο ήχο ακούγονται μια χαρά, συναντάς αυτό το χαρακτηριστικό κέφι και πνεύμα της Νέας Ορλεάνης και μου αρέσουν σε γενικές γραμμές, κάτι που δείχνει πως σίγουρα η παραγωγή σημαντικό παίζει ρόλο στην τελική εντύπωση που σου κάνει μια μουσική… Γενικά το ηχητικό αποτέλεσμα έμελε να βελτιωθεί σημαντικά κατά τη δεκαετία του ‘30. Τελικά τα “ξέφρενα '20s” υπήρξαν πάνω απ’ όλα η εικόνα που έχουμε γι’αυτά. Η απελευθέρωση των ηθών, η ποτοαπαγόρευση, τα κρυμμένα παράνομα μπαρ, οι γυναίκες με το βαμπ λουκ, το φοξ τροτ, ο σουρεαλισμός και η διάδοση της ψυχανάλυσης, ο μύθος
του Σικάγο κλπ. Είναι ωραίο να ακούει κανείς τη jazz της εποχής έχοντας αυτά κατά νου. Τα τραγούδια που θα ποστάρω παρακάτω θα δώσουν μια καλή ιδέα αυτού του πνεύματος πιστεύω…
Μεταφερόμαστε στο Σικάγο λοιπόν και στην καρδιά των 20ς, στον υπόκοσμο τον ίδιο. Η πρώιμη μαύρη τζαζ της Νέας Ορλεάνης είχε βρει τον τέλειο εκφραστή της στη μπάντα του [B]King Oliver[/B]. Πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα τη μουσική αυτή, εισάγωντας καινοτομίες, ξεφεύγοντας σταδιακά απο τον ήχο της Νέας Ορλεάνης, και δίνοντας πάσα στον Armstrong για να την αναπτύξει ακόμα περισσότερο στις προσωπικές του μπάντες, τους Hot Five και τους Hot Seven. [U]Εδώ[/U] ένα περισσότερο πρώιμο χαρακτηριστικό δείγμα του στυλ του King Oliver (απο τις αρχές της δεκαετίας του '20), και [U]εδώ[/U] ένα ύστερο (απο τα τέλη της δεκαετίας). Το πρώτο βρίσκεται πιο κοντά στον πρώιμο χύμα jazz ήχο της Νέας Ορλεάνης - το δεύτερο έχει ξεφύγει και για μένα συνιστά απο τους διαχρονικούς ύμνους της εποχής.
Κομμάτια όπως [U]αυτό[/U] απο τη μπάντα του Armstrong εντάσσονται στον μύθο της εποχής. Τα σόλο έχουν ήδη αρχίσει να παίρνουν το πάνω χέρι πια, και έμελε να συνδεθούν με όλη τη μετέπειτα πορεία της jazz. Ανάμεσα σε άλλα διακρίνεται το κλαρινέτο, ένα όργανο που για μένα είναι συνώνυμο με όλη την περίοδο της μεγέθυνσης της jazz, την “χλιδάτη” εποχή της, μέχρι και την δεκαετία του ‘40. Απο τους μάστορες του οργάνου (και ένας απο τους σημαντικότερους μουσικούς της πρώιμης jazz) υπήρξε και ο [B]Sidney Bechet[/B], και [U]αυτό[/U] είναι ένα χαρακτηριστικό κομμάτι του (λίγο μεταγενέστερο μεν, αλλά πιάνει πλήρως το ξέφρενο πνεύμα της εποχής που καλύπτουμε). Η ποικιλομορφία και τα ταξιδιάρικα ηχοχρώματα χαρακτήριζαν τη μουσική του Bechet, όπως φαίνεται σε [U]αυτό[/U] το κομμάτι. Τα άλμπουμ “Jungle Drums” (ακούστε το “Sous Les Palmiers”, κομματάρα που δεν μπόρεσα να βρω στο tube) και “Sidney’s Blues” είναι δύο άλλα καλά σημεία για να τον ψάξει κανείς (απ’ αυτά που έχω ακούσει τουλάχιστον).
Οι μεγάλοι jazz μουσικοί γενικά ήξεραν να αποτίουν φόρο τιμής στις blues ρίζες τους, και αυτό φαίνεται και απο έναν απο τους κορυφαίους δίσκους του Armstrong, το “Louis Armstrong plays W.C.Handy”, απο τους μεταγενέστερους δίσκους του (της δεκαετίας του '50), τον οποίο ο ίδιος ο πατέρας των blues W.C.Handy είχε αγαπήσει πολύ. Το τραγούδι (ή μάλλον, τα τραγούδια) [U]αυτά[/U] τα λένε όλα. Μπλουζο-τζαζιές
στις οποίες διακρίνουμε και ένα ακόμα απο τα βασικά χαρακτηριστικά που έμελε να προσθέσουν στον μύθο του Armstrong, την φωνή του.
Προχωράμε πέρα απο τα blues τώρα, μένουμε ωστόσο στο πνεύμα της εποχής, προσεγγίζοντας τις περισσότερο “αριστοκρατικές” και κοσμικές
πλευρές της jazz και τον κορυφαίο ίσως συνθέτη της ιστορίας της, που δεν είναι άλλος απο τον τιτάνιο [B]Duke Ellington[/B] (άνετα στους αγαπημένους μου jazz μουσικούς). Ο Ellington έφερε περισσότερο απο κάθε άλλον την κλασική παιδεία και τις πολύπλοκες ενορχηστρώσεις στη jazz, το “σαλονάτο” πνεύμα της, κάτι απο συνθέτες όπως ο George Gershwin, αν και είναι γεγονός πως κατά την πρώιμη περίοδο του (την δεκαετία του '20 κι αυτός) ο Duke είχε συνδέσει το όνομα του περισσότερο με εκείνο που έλεγαν “jungle music”, λόγω των ξέφρενων ρυθμών και του “αφρικάνικου αέρα” που μετέδιδε. Ουσιαστικά δεν ήταν παρά το στυλ της Νέας Ορλεάνης ιδωμένο απο το πρίσμα του Ellington. Στην πορεία ο Ellington έμελε να δώσει συνθέσεις που ανύψωσαν τον πήχη και ξέφυγαν απο οτιδήποτε είχαν επιχειρήσει άλλοι μουσικοί του καιρού. Η διάθεση για πειραματισμό όμως ήταν όμως έκδηλη απο την αρχή.
[U]Αυτό[/U] είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα της ξέφρενης μουσικής της “ζούγκλας”. Το The Mooche ([U]κλικ[/U]) πάλι είναι άνετα απο τα αγαπημένα μου jazz κομμάτια, εντελώς χαρακτηριστικό της εποχής της μαφίας και των μοιραίων γυναικών… Και ως ένα τρίτο δείγμα, το “Take the A Train” [U[/U]](http://www.youtube.com/watch?v=7RSr6-Fq920) είναι απο τα γνωστότερα του κομμάτια, εδώ σε μια εκδοχή με φωνητικά…
Ο Duke υπήρξε και απο τους πρώτους (αν δεν κάνω λάθος) που υπερέβησαν το όριο των τρίλεπτων-τετράλεπτων κατά μέσο όρο συνθέσεων (κάτι που σίγουρα είχε να κάνει και με τα τεχνολογικά μέσα της εποχής, το επιτρεπτό όριο των τότε βινυλίων κλπ) και συνέθεσε μεγάλα σε διάρκεια, μεγαλεπήβολα κομμάτια, πλούσια σε συναισθήματα και διαποτιζόμενα απο εκείνο το χαρακτηριστικό “γλυκό” στυλ (elegant είναι η σωστή λέξη στα αγγλικά) της μουσικής του. Το “Ellington at Newport” είναι ένα απο τα ύστερα live που έδωσε (το 1956) και θεωρείται άλμπουμ σταθμός στην ιστορία της jazz, αν και δεν το έχω ακούσει ακόμα. Έχω όμως ακούσει το ντουέτο του με τον [B]Count Basie[/B] στο “The Duke Meets the Count” album και το συνιστώ ανεπιφύλακτα. Πρόκειται για μια συνάντηση-όργιο ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες ίσως big bands της εποχής, απ’ όπου προέρχεται και [U]αυτό[/U] το κομμάτι. To “Ellington Uptown” είναι άλλη μια απο τις δισκάρες του Duke που συνιστώ ανεπιφύλακτα. (απ’ όπου και η εκδοχή του “take the a train” που πόσταρα πάνω). Απο κει και πέρα η δισκογραφία του είναι τε-ρά-στια!
Με τους Duke Ellington και Count Basie έχουμε πια εισέλθει στην εποχή των big bands, τότε που η jazz είχε μπει απο τα αλώνια στα σαλόνια (κυριολεκτικά). Ο ήχος της Νέας Ορλεάνης έχει υποχωρήσει και η jazz γίνεται περισσότερο “ορχηστρική”, με τον “μαέστρο” της και μουσικούς που σχηματίζουν μια μικρή ορχήστρα, κατάλληλη για να επανδρώσει μουσικά τα μεγάλα μπαρ, καμπαρέ και music halls της εποχής. Και όχι μόνο. Η jazz γίνεται ταυτόσημη με τον μοντερνισμό και μετατρέπεται σταδιακά στην πιο δημοφιλή μουσική των ΗΠΑ, ενώ η συνεχής παρουσία της στον κινηματογράφο και σε ποικίλες μορφές τέχνης την ταυτίζουν με όλη τη showbiz και τη μαζική κουλτούρα της εποχής. Σημαία της δεν ήταν άλλο απο το [B]swing[/B] φυσικά, η τρέλα του οποίου άρχισε να εξαπλώνεται κάπου εκεί μετά τα μισά της δεκαετίας του '30, καταμεσίς της οικονομικής κρίσης και στα πρόθυρα του πολέμου. Θα λεγε κανείς πως η λάμψη των swing bands (σε συνδιασμό με τις χολλυγουντιανές υπερπαραγωγές του καιρού και τα θεαματικά μιούζικαλ) ήταν ό,τι χρειαζόταν η εποχή εκείνη για να δώσει χρώμα στο μουντό, γκρίζο τοπίο που είχε διαμορφωθεί σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.
Κατά την δεκαετία του '30 ήταν που έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση και μερικές απο τις κλασικότερες μορφές της ιστορίας της μουσικής αυτής, όπως για παράδειγμα οι μεγάλες “ντίβες της jazz”, [B]Billie Holliday[/B] και [B]Ella Fitzgerald[/B]. H δεύτερη ξεκίνησε με την μπάντα του “μεγάλου κοντού” Chick Webb (άσχετο αλλά να ναι τυχαίο το όνομα ενός απο τους κορυφαίους κοντούς μπασκετμπολίστες του NBA, του Spud Webb??), απο τους κορυφαίους ντράμμερ της εποχής του ([U]click[/U] & [U]click[/U]). Άλλος κορυφαίος ντράμμερ και συνθέτης της εποχής των big bands ήταν ο [B]Gene Krupa[/B], στο άλμπουμ του οποίου “Drummer Man” συμμετέχει και μια απο τις λευκές περσόνες της εποχής του swing, η [B]Anita O’Day[/B], μια απο τις αγαπημένες μου γυναικείες παρουσίες του χώρου. ([U]click[/U] & [U]click[/U] & [U]click[/U]).
Και μια που έπιασα τις γυναίκες, ας επεκταθώ σε μερικές ακόμα πολύ σημαντικές φιγούρες της εποχής (που μεσουρανούσαν κυρίως την εποχή του swing και μετά, μέχρι και τη δεκαετία του '50). Η Sarah Vaughan είναι μία απο αυτές, και έχει απο τις αγαπημένες μου χροιές απο όλες τις γυναίκες της jazz. [U]Αυτή[/U] είναι μια χαρακτηριστική της στιγμή, [U]άλλη μία[/U], και [U]αυτή[/U] μια άλλη, που θα την έλεγε κανείς πιο “pop” (το mainstream στοιχείο και η πιο καλλιτεχνική όψη της jazz συνυπήρχαν στην εποχή του Swing, θα επεκταθώ λίγο πιο κάτω σχετικά μ’αυτό).
Όσο αφορά τις λευκές ντίβες (της ευρύτερης μουσικής σκηνής της εποχής, συμπεριλαμβανομένης της jazz), οι Lena Horne ([U]click[/U]) και η Peggy Lee ([U]click[/U]) ήταν δύο απο τις σημαντικότερες.
Η Peggy Lee είχε συμμετάσχει σε ένα απο τα κλασικά ντουέτα της εποχής, μαζί με τον [B]Benny Goodman[/B]. O δεύτερος θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ο αδιαφιλονήτος ηγέτης του swing, μάστορας του κλαρινέτου, και σίγουρα ένας απο τους κορυφαίους στην ιστορία της jazz συνολικά. [U]Αυτό[/U] κι [U]αυτό[/U] (swiiiiinnnggg!!!) είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα της ατελείωτα cool μουσικής του Benny Goodman, ο οποίος (όπως όλοι οι μεγάλοι ηγέτες big bands της εποχής) ήξερε να διαλέγει τους καλύτερους μουσικούς για την μπάντα του. Ένας απο τους λόγους που μου αρέσει η μουσική του (πέραν του οτι είναι ο ορισμός του πνεύματος της εποχής κατά τη γνώμη μου) είναι και η εκτενής χρήση σε αυτήν ενός απο τα αγαπημένα μου jazz όργανα, των [B]vibes[/B], aka vibraphone, κοινώς, βιμπράφωνου. Λα-τρεύ-ω τον ήχο του!!! Ο [B]Lionel Hampton[/B] ήταν ο κλασικός βιμπραφωνίστας του Benny Goodman, και το τραγούδι [U]αυτό[/U] προέρχεται απο το ντουέτο του Hampton με το πιανίστα Oscar Peterson.
Απο την μπάντα του Goodman πέρασε και ο [B]Charlie Christian[/B], ο πρώτος ίσως μεγάλος jazz κιθαρίστας, κάπου εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '30. Έφυγε δυστυχώς νωρίς απο τη ζωή, η μαεστρία του όμως με την κιθάρα ([U]click[/U], κομμάτι απο τη μπάντα του Goodman) ανέδειξε την τελευταία σε όργανο που πολλοί μεταγενέστεροι jazz μουσικοί έμελε να το αξιοποιήσουν και με το παραπάνω (πόσο μάλλον αν μιλάμε για την εποχή του fusion). Και μια που έπιασα την κιθάρα, ας πάμε λίγο ως την Ευρώπη και ας θυμηθούμε την κιθαριστική “τσιγγάνικη jazz” του μεγάλου [B]Django Reinhardt[/B] ([U]click[/U]). Το πάντρεμα της φολκ ευρωπαικής παράδοσης και της αμερικάνικης jazz είχε γίνει. Τα ντουέτα του Reinhardt με τον Γαλλο βιολιστή [B]Stephane Grapelli[/B] έχουν μείνει στην ιστορία, και κάπως έτσι εντάχτηκε και το βιολί στην μεγάλη οικογένεια της τζαζ…
Μια που έχω πιάσει ένα ένα τα μουσικά όργανα, το πιάνο είχε ανέκαθεν την τιμητική του, όντας απο τα πρώτα και βασικότερα όργανα καθ’ όλη την ιστορία της μουσικής αυτής. Κατά την εποχή των big bands αναδείχτηκαν ορισμένοι βιρτουόζοι πιανίστες, όπως ο χοντρo-[B]“Fats” Waller[/B] ([U]click[/U]) και ο [B]Art Tatum[/B], μισότυφλος και θαυματουργός, κυριολεκτικά ([U]click)[/U]. Για πολύ κόσμο ο κορυφαίος όλων. Το “Piano Starts Here” album του δεύτερου είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα των ικανοτήτων του.
Και ας κάνω και μια ακόμα αναφορά στον ξάδερφο του swing και των blues (και προπάτορα του ροκ’εν ρολ), το boogie woogie! Το ξέφρενο, ρυθμικό, χορευτικό αυτό στυλ πιάνου βρήκε στον [B]Albert Ammons[/B] ([U]κλικ[/U]) έναν απο τους κορυφαίους εκφραστές του. Χωρίς ragtime και blues δε θα είχε υπάρξει boogie woogie και swing, και χωρίς αυτά δεν θα είχε υπάρχει το ροκ… Και σε κάποιους (κάπου εκεί στα '60ς) έκανε δυσάρεστη εντύπωση που η jazz μπόλιασε κάποια στιγμή τον εαυτό της με ροκ στοιχεία! Αλλά περισσότερα γι’αυτό μετά.