Εννοείται, δεν τα ρωτάνε αυτά τα πράγματα.
Ωραία, τα προκαταρκτικά λοιπόν.
Αρχικά έκανα μια προπτυχιακή εργασία για τη σχολή μου και μετά από την προτροπή και βοήθεια του παλιού μου προπονητή και συγγραφέα σκακιστικών βιβλίων Ηλία Κουρκουνάκη τη δημοσίευσα σε μορφή άρθρου στο περιοδικό “Σκάκι για όλους” σε δύο συνέχειες (τ. 16, Δεκέμβριος 2005 - τ. 17, Φεβρουάριος 2006).
Ξεκινάω με το πρώτο μέρος, ελπίζω να χωράει…
Ο αθλητισμός είναι αδιαμφισβήτητα η πλέον οργανωμένη έκφραση του ανθρώπου όσον αφορά στην αναπαραγωγή και ενδυνάμωση των κοινωνικών προτύπων που έχει διαχρονικά δημιουργήσει. Εκεί έγκειται και η διαφορά του με το απλό παιχνίδι: ο αθλητισμός και ιδιαίτερα η πολιτική του προσέγγιση έχει σαν σκοπό την συνειδητή και συστηματική εξάσκηση των ανθρώπων σε διαδικασίες που μιμούνται τον καθημερινό τους ρόλο ως εργάτες και ως πολεμιστές. Αρκεί να σκεφτούμε τα παραδοσιακά αγωνίσματα του ακοντίου, της σκοποβολής, της ιππασίας, της άρσης βαρών κ.α.
Το σκάκι, που αδιαμφισβήτητα εντάσσεται στο γενικότερο αθλητικό κίνημα, είναι άμεσα συνδεδεμένο με την πολιτική ήδη από την γέννησή του. Διαχρονικά άλλαζε μορφή, ανάλογα με τις ιδιομορφίες της κοινωνίας στην οποία παιζόταν. Χαρακτηριστικά είναι τα διαφορετικά ονόματα που αποκτούσαν τα κομμάτια: πρίγκηπας, βεζύρης, σύμβουλος, ιππότης, επίσκοπος, ποταμόπλοιο, κάστρο, κανόνι, άρμα, τίγρης, ελέφαντας, καμήλα κ.α. Κάθε κομμάτι είχε δυνάμεις ανάλογα με τον τίτλο του και την τρέχουσα θέση του στην κοινωνική ιεραρχία της εποχής. Επίσης, το σχήμα της σκακιέρας στα βυζαντινά και μεσαιωνικά χρόνια ήταν στρογγυλό και τα απλά πιόνια-στρατιώτες βάδιζαν επ` άπειρον επάνω της χωρίς πιθανότητα προαγωγής όπως διαφορετικά γίνεται στην τετράγωνη σκακιέρα. Αυτό συμβόλιζε την πραγματικότητα της φεουδαρχικής κοινωνίας και την ανυπαρξία ευκαιριών μεταπήδησης από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα στα υψηλότερα. Η σημερινή και τελική εικόνα του σκακιού με την δεσπόζουσα θέση του βασιλιά και της βασίλισσας διαμορφώθηκε την περίοδο της Αναγέννησης και της καθολικής επικράτησης των αντίστοιχων θεσμών.
Η σύνδεση σκακιού και πολιτικής αναδείχθηκε τα μέγιστα στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης (1917-1991). Οι λόγοι για τους οποίους το σκάκι έμελλε να γίνει το εθνικό άθλημα στην ΕΣΣΔ πρέπει να αναζητηθούν στη σύνδεσή του με την μαρξιστική ιδεολογία, πάνω στην οποία οικοδομήθηκε για ογδόντα τέσσερα χρόνια κάθε έκφανση κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής στην υπερδύναμη αυτή.
Το σκάκι, λόγω της μορφής του, εμπεριέχει τα χαρακτηριστικά της διαλεκτικής μεθόδου που ως ιδιότυπος και αυτόνομος φιλοσοφικός τρόπος σκέψης είχε ανθίσει στην κλασσική αρχαιότητα (Ηράκλειτος, Ζήνωνας, Πλάτωνας), τελειοποιήθηκε στην Ευρώπη του Διαφωτισμού (Καντ, Χέγκελ) και χρησιμοποιήθηκε υλιστικά ως επιστημονική κοσμοθεωρία από τους κλασσικούς του μαρξισμού (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν). Η διαλεκτική θέση και αντίθεση που προκαλούνται από δύο ισοδύναμες αλλά αντίρροπες πλευρές, μεταφέρονται στο σκάκι με τις εναλλάξ κινήσεις των δύο αντιπάλων και η σύνθεση με το εκάστοτε αποτέλεσμα που προκύπτει στη σκακιέρα. Εύκολα μπορεί να παρομοιάσει κανείς τον πόλεμο που λαμβάνει χώρα στη σκακιέρα με τον διαρκή ταξικό πόλεμο που καθορίζει την πορεία του ανθρωπίνου γένους μέσα στο χρόνο σύμφωνα με τον ορθόδοξο διαλεκτικό υλισμό.
Έτσι, το σκάκι θεωρήθηκε ιδανικό για να απασχολεί τους εργάτες στις ελεύθερες ώρες τους ως μέσο εκπαίδευσης και εξάσκησης του νου. Ποιο άθλημα θα μπορούσε να προετοιμάσει καλύτερα τους προλετάριους για την ταξική τους ολοκλήρωση από αυτό που η μορφή του είναι μικρογραφία του ίδιου του κοινωνικού τους πεπρωμένου;
Επιπλέον, οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά ενός επαναστάτη μαρξιστή μπορούν εύκολα να ταυτιστούν με αυτά ενός σκακιστή. Η τόλμη, η εφευρετικότητα, η μαχητικότητα, η διαλεκτική λογική, η στρατηγική αντίληψη, η αναζήτηση της πρωτοβουλίας, η σωστή θεωρητική προετοιμασία, η επαρκής γνώση της ιστορίας, η πρακτική εφαρμογή των γνώσεων κ.α. Όλα αυτά συντελούν στην ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και στη συνειδητοποίηση της ικανότητας του κάθε ατόμου ξεχωριστά να επηρεάζει την εξέλιξη των γεγονότων σε αντίθεση με το δογματισμό και την υποταγή στον μοιραίο παράγοντα στα οποία στηριζόταν η θρησκεία. Κατ` αυτόν τον τρόπο το σκάκι ανταποκρινόταν επίσης και στον εκπαιδευτικό του ρόλο ως μαρξιστικό εργαλείο.
Συνέπεια όλων αυτών είναι ότι συστηματικά με το σκάκι ασχολήθηκαν οι Μαρξ, Ένγκελς, Μπακούνιν, Λένιν (από αφηγήσεις του Γκόρκι γνωρίζουμε πως οι Λένιν, Λουνατσάρσκι και Μπογκντάνοφ επιδίδονταν στο αγαπημένο τους άθλημα στα διαλείμματα των κομματικών συνεδριάσεων μεταφέροντας εκεί τις ιδεολογικές τους διαφορές), Τρότσκι, Λουνατσάρσκι, Τίτο, Φιντέλ Κάστρο, Τσε Γκεβάρα ενώ υποστηρικτές του από τον λογοτεχνικό χώρο ήταν οι Τολστόι, Τουργκένιεφ, Πούσκιν, Λερμόντοφ και Γκόρκι.
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 το σκάκι αρχικά αγνοήθηκε και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και κυνηγήθηκε από τους Μπολσεβίκους σαν κατάλοιπο του αστισμού. Ο κύριος υπεύθυνος για την αναβίωσή του ήταν ο Ζενέφσκι (1894-1941). Μπολσεβίκος με επαναστατική δράση από τα σχολικά του χρόνια κιόλας, κατέλαβε σημαντικές θέσεις στη σοβιετική κυβέρνηση και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Όντας φανατικός σκακιστής, εκτός από κομμουνιστής, προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το ένα για να προωθήσει το άλλο. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε μαρξιστικό πρόγραμμα για την μαζική προώθηση του σκακιού. Στις αρχές του 1920 κατάφερε να συμπεριλάβει το σκάκι στην πνευματική προετοιμασία των υποψηφίων για την Κόκκινη Φρουρά αρχικά και τον Κόκκινο Στρατό αργότερα σε ένα πρόγραμμα γνωστό με την ονομασία vsevobuch.
Από τις 4 έως τις 24 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του το πρώτο Σοβιετικό πρωτάθλημα σκακιού, η πρώτη σκακιστική διοργάνωση που χρηματοδοτήθηκε εξ` ολοκλήρου από οποιοδήποτε κράτος. Στις 25 Οκτωβρίου διεξήχθη συνέδριο για να συζητηθεί ο ρόλος που θα έπρεπε να έχει το σκάκι στη νέα Σοβιετική κοινωνία.
Στα επόμενα χρόνια το σκάκι οργανώθηκε και εξαπλώθηκε μέσα από τα Συνδικάτα των εργατών (profsoyuz), ακολουθώντας πάντα την πολιτική γραμμή του Ζενέφσκι. Από τα πρακτικά του τρίτου συνεδρίου συνδικάτων με θέμα το σκάκι (20 Αυγούστου 1924): «η οργανωτική επιτροπή θεωρεί το σκάκι ως πολιτικό όπλο το οποίο πρέπει να χρησιμοποιηθεί: α) για να δώσει στις εργαζόμενες μάζες μια λογική δραστηριότητα για τον ελεύθερο χρόνο τους και β) να εξερευνήσει την εκπαιδευτική σημασία του σκακιού?, έτσι ώστε με τη βοήθειά του να δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξη της πνευματικής κουλτούρας και στην εκπαίδευση του νου ανάμεσα στις εργαζόμενες μάζες». Το κυρίαρχο σλόγκαν του συνεδρίου ήταν: ?διαδώστε το σκάκι στους εργαζόμενους!?. Η οργανωτική επιτροπή αποφάσισε τη δημιουργία Πανεργατικού Σκακιστικού Τμήματος προσκολλημένο στο Ανώτατο Συμβούλιο Αθλητικής Διαπαιδαγώγησης. Πρόεδρος αυτού του τμήματος ορίστηκε ο Νικολάι Κριλένκο (1885-1938). Μέλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων ήδη από το 1902, ανέβαινε την κομματική και κυβερνητική ιεραρχία με γοργά βήματα: αρχηγός του Ρωσικού στρατού το Νοέμβριο του 1917, δημόσιος εισαγγελέας στις επαναστατικές δίκες του 1918, Κομισάριος Δικαιοσύνης της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ρωσίας το 1931 και Κομισάριος Δικαιοσύνης της Σοβιετικής Ένωσης το 1936. Προσωπικός φίλος του Λένιν, με τον οποίο είχαν παίξει και αρκετές σοβαρές παρτίδες σκακιού.
. Συνεχίζοντας το έργο του Ζενέφσκι και διατηρώντας μια ακόμα πιο σκληρή και κατευθυνόμενη από το Κόμμα πολιτική γραμμή, προώθησε το σκάκι βάζοντάς το στις περίφημες Σπαρτακιάδες, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη σκακιστικής βιβλιογραφίας και οργάνωσε τα πανίσχυρα τουρνουά της Μόσχας (1925,1935,1936) χρησιμοποιώντας τα για προπαγανδιστικούς σκοπούς υπέρ της ανωτερότητας της ΕΣΣΔ. Ήταν ο κύριος υπεύθυνος για την εξάπλωση του σκακιού στα ταραγμένα χρόνια 1928-1935 (πενταετές πλάνο Στάλιν, πολιτιστική επανάσταση 1928-31, αντεπανάσταση 1931-36, εκκαθάριση γκουλάγκων, κολεκτιβοποίηση κ.α.). Η επικρατούσα άποψη στα χρόνια της κυριαρχίας του Κριλένκο ήταν η δημιουργία πλήθους από ταλέντα στο σκάκι.
Το 1925 το Πανεργατικό Σκακιστικό Τμήμα αρνήθηκε πρόσκληση να συμμετάσχει στην Παγκόσμια Σκακιστική Ομοσπονδία [FIDE], με αιτιολογία ότι ήταν μια απολιτική οργάνωση όπου κυριαρχούσαν οι αστοί. Αντίθετα, προσχώρησε στη Εργατική Σκακιστική Διεθνή το 1926, από την οποία αποχώρησε το 1929 λόγω των αξεπέραστων διαφωνιών μεταξύ σοσιαλιστών και κομμουνιστών. Η ΕΣΣΔ κάλεσε όλους τους σκακιστές που ανήκαν στην εργατική τάξη να ενωθούν στη Διεθνή Κόκκινου Αθλητισμού που ήταν στη δικαιοδοσία της Κομιντέρν.
Παρά την εντατική προσπάθεια της πολιτείας να ντύσει το σκάκι με πολιτικό μανδύα και να βαφτίσει τους σκακιστές εκπροσώπους των σοβιετικών ιδανικών, αυτό δεν έγινε με απόλυτη επιτυχία. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι του Αλεξάντερ Αλιέχιν. Νικητής του πρώτου σοβιετικού πρωταθλήματος το 1920, είχε ήδη ανακριθεί από την τσέκα, την πρώτη σοβιετική αστυνομία και πρόδρομο της KGB, τον Απρίλιο του 1919 για αντισοβιετική συμπεριφορά. Μετά από την πρώτη του περιπέτεια βρήκε δουλειά ως μεταφραστής στην Κομιντέρν. Τον Νοέμβριο του 1920 ανακρίθηκε ξανά από την τσέκα μετά από ανώνυμο τηλεγράφημα, κι έτσι τον Φλεβάρη του 1921 αποφάσισε να φύγει από την ΕΣΣΔ με τη γαλλίδα γυναίκα του. Το 1927 έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής και αμέσως μετά έβγαλε πολιτικό λόγο στο Παρίσι εναντίον των Μπολσεβίκων. Την 1η Σεπτεμβρίου του 1936 έστειλε γράμμα μεταμέλειας στην ΕΣΣΔ, ο Κριλένκο το αγνόησε, αλλά μετά την μεσολάβηση του Στάλιν τελικά δημοσιεύτηκε.
Η περίπτωση του Αλιέχιν όπως και του Μπογκολιούμποφ (νικητής του διεθνούς τουρνουά της Μόσχας το 1925), ο οποίος έφυγε από την ΕΣΣΔ για το Τρίμπουργκ της Γερμανίας το 1926 για οικονομικούς λόγους, συγκαταλέγονται στις μεταναστεύσεις και δεν ήταν τόσο οδυνηρές όσο άλλες που έλαβαν χώρα κυρίως τις δεκαετίες του 1970 και του 1980.
Γενικά, ο ρόλος του σκακιού στην ΕΣΣΔ από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι και τα χρόνια του μεσοπόλεμου ήταν πολύπλευρος: α) ήταν κατάλληλο προέδαφος για την ενασχόληση με την πολιτική ζωή (γραμμή Ζενέφσκι). β) ήταν μια ανέξοδη ενασχόληση ελεύθερου χρόνου και μια ανοιχτή πόρτα στην πολιτιστική πραγματικότητα της εποχής. γ) το σκάκι συνδυάζει στοιχεία επιστήμης και τέχνης και θεωρήθηκε πως θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη αντιθρησκευτικής λογικής, αφού βασίζεται στην ανεξάρτητη και δημιουργική ανάλυση που επιβεβαιώνεται με πρακτική εφαρμογή, σε πλήρη αντίθεση με τη ?θεία πρόνοια?. Ακριβώς γι αυτό το λόγο χρησιμοποιήθηκε και εναντίον της εξάπλωσης της χαρτοπαιξίας που είχε ταυτιστεί με την μοιρολατρία που ενέχεται στη θρησκευτική διδασκαλία.
Στο έβδομο σκακιστικό συνέδριο συνδικάτων στη Μόσχα (Οκτώβριος 1931), ο Κριλένκο έκανε σαφές πως η πολιτικοποίηση των σκακιστών πρέπει να ενταθεί με σκοπό τη δημιουργία συνειδητοποιημένων μαχητών και συμμετεχόντων στη σοσιαλιστική ολοκλήρωση. Η χρονική στιγμή αυτής της ομιλίας (εν μέσω των δύο Πενταετών Οικονομικών Πλάνων του Στάλιν 1928-32 και 1932-37) δικαιολογεί το περιεχόμενό της μιας και η πλειοψηφία των σκακιστών της εποχής δεν ήθελαν την ανάμειξή τους με τα πολιτικά καθώς γνώριζαν πόσο επικίνδυνο μπορούσε να αποδειχθεί αυτό.
Για του λόγου το αληθές, ο ίδιος ο Κριλένκο, ο άνθρωπος που από το 1925 συντόνιζε την πολιτική επιρροή στα σκακιστικά δρώμενα συνελήφθη και πέθανε στη φυλακή τον Ιούλιο του 1938 μετά από κατηγορία ενός βοηθού του Στάλιν, του Μπαγκίροφ, στο Ανώτατο Σοβιέτ πως ασχολιόταν υπερβολικά με την αθλητική πλευρά του σκακιού και όχι όσο έπρεπε με την πολιτική. Γενικότερα, πολλοί σκακιστές ήταν ανάμεσα στα θύματα την περίοδο των διώξεων (1936-39) άλλοι με αστείες κατηγορίες, άλλοι ως Μενσεβίκοι, άλλοι ως Τροτσκιστές. Η φήμη τους αποκαταστάθηκε σταδιακά, όπως και του Κριλένκο, με την αποκήρυξη των μεθόδων του Στάλιν από τον Νικίτα Χρουστσόφ την περίοδο 1956-63.
Νωρίτερα, στις αρχές τις δεκαετίας του 1930 άρχισε να ανατέλλει το άστρο του μετέπειτα ?Πατριάρχη? του Σοβιετικού σκακιού, Μιχαήλ Μποτβίνικ. Γεννημένος το 1911 από μητέρα οπαδό των Μενσεβίκων και πατέρα Εβραίο, το μέλλον του δεν διαγραφόταν λαμπρό και θα μπορούσε άνετα να συγκαταλέγεται στα θύματα του σταλινικού ολοκληρωτισμού, αν δεν ήταν σκακιστική ιδιοφυΐα. Ήδη το 1933, ήταν ο ισχυρότερος παίχτης της ΕΣΣΔ και ένας από τους ισχυρότερους στον κόσμο. Τα υψηλά κλιμάκια της Μόσχας έβλεπαν στο πρόσωπό του έναν ιδανικό εκπρόσωπο της Σοβιετικής ανωτερότητας και γι αυτό το λόγο τον προώθησαν με κάθε τρόπο.
Για την νίκη του στο διεθνές τουρνουά της Μόσχας το 1935 του απονεμήθηκε από τον Υπουργό Βαριάς Βιομηχανίας ένα αυτοκίνητο, ίσως το πρώτο ιδιωτικό σε όλη την ΕΣΣΔ, ένα ασύλληπτο προνόμιο για οποιονδήποτε εκείνη την εποχή.
Μετά από αυτή την επιτυχία, όλες οι πόρτες ήταν ανοιχτές γι αυτόν κι έτσι του επετράπη η συμμετοχή την επόμενη χρονιά στο διεθνές τουρνουά του Νότιγχαμ και μάλιστα με τη συνοδεία της συζύγου του, παρά τον φόβο της εποχής για μαζικές αυτομολήσεις. Η νίκη του εκεί, η πρώτη νίκη Σοβιετικού σε οποιοδήποτε διεθνές πολιτιστικό γεγονός, αξιοποιήθηκε πολιτικά στο έπακρο. Η εφημερίδα Πράβδα στις 29 Αυγούστου είχε την φωτογραφία του Μποτβίνικ στο εξώφυλλό της και τις 4 από τις 6 σελίδες του τεύχους της αφιερωμένες στο θρίαμβό του. Αλλά και ο ίδιος ο Μποτβίνικ είχε συναίσθηση της πολιτικής σημασίας της επιτυχίας του, αφού την ίδια μέρα έγραψε τηλεγράφημα από το Νότιγχαμ στον «δάσκαλο και ηγέτη» Στάλιν για να τον ευχαριστήσει για την «υποστήριξη από όλη τη χώρα, την φροντίδα της κυβέρνησης και του κόμματος.» Για να τον συγχαρεί, του τηλεγράφησε μια μακρινή του θεία που ζούσε στις ΗΠΑ. Ο Μποτβίνικ φυσικά δεν απάντησε και δικαιολογήθηκε αρκετά χρόνια αργότερα λέγοντας: «ήταν πολύ επικίνδυνο να κάνει κανείς κάτι τέτοιο εκείνη την εποχή.»
Χάρη σε αυτή την επιτυχία ο Μποτβίνικ, καθιερώθηκε στη συνείδηση των Σοβιετικών ως υποδειγματικός εκπρόσωπός του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής. Άλλο ένα χαρακτηριστικό γεγονός είναι το γράμμα που έστειλε στον Νικολάι Μπουλγκάνιν , τότε Κομισάριο του Συμβουλίου του Λαού, ώστε να πάει ο ίδιος στο τουρνουά AVRO στην Ολλανδία το 1938 αντί του εσωτερικού ανταγωνιστή του Λέβενφις, ισχυριζόμενος πως αυτός γαλουχήθηκε και διακρίθηκε επί Τσάρου Νικολάου ΙΙ και ως εκ τούτου δεν μπορεί να εκπροσωπεί την ΕΣΣΔ στο εξωτερικό.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και αυτές τις ιστορικές συγκυρίες, η εξάπλωση του σκακιού προχώρησε μέχρι το ξέσπασμα του Β Παγκοσμίου Πολέμου με γεωμετρική πρόοδο, όπως ήθελαν οι αρχές. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η σκακιστική δραστηριότητα συνεχίστηκε σχεδόν κανονικά, ακόμα και μέσα στα νοσοκομεία, όπου 30.000 στρατιώτες απέκτησαν την επίσημη ιδιότητα του σκακιστή κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους. Όπως είναι πολύ φυσικό, ανάμεσα στα είκοσι εκατομμύρια θύματα που είχε η ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Πολέμου βρίσκονταν και πολλοί σκακιστές, όπως ο γνωστός και ως ?πρόεδρος? στους σκακιστικούς κύκλους Ζενέφσκι.
@ We Rock
Ακριβώς αυτό που λες εννοώ. Τους δύο αξιωματικούς του ίδιου παίχτη.
@ Leviathan
Ε, ήξερα σε ποιον απευθύνθηκα! Ήμουν σίγουρος ότι θα απαντήσεις, ακριβώς επειδή έχεις μεγάλο πάθος για τα μαθηματικά. Ευχαριστούμε για την απάντηση. Ελπίζω να παίξουμε και καμιά παρτίδα κάποια στιγμή.
@ Magikozari
Σε βρήκα στο chesscube και έκανα “αίτημα φιλίας”. Ελπίζω να βρεθεί και ο χρόνος για καμιά παρτίδα.
@ eNick
Καταρχήν καλώς όρισες και στο φόρουμ και στο θρεντ. Πολύ ενδιαφέρον ποστ. Αναμένουμε και την συνέχεια. Νομίζω είναι καλύτερα να τελειώσεις την δημοσίευση και κατόπιν να κουβεντιάσουμε επί ολόκληρου του άρθρου. Απλά για αρχή δύο τρία πραγματάκια.
Είχες προπονητή τον Κουρκουνάκη όπως είπες. Θα ήθελα κάποια στιγμή να γράψεις εντυπώσεις. Τον έχω σε μεγάλη εκτίμηση (δεν τον γνωρίζω προσωπικά). Να πω πως τον θεωρώ τον καλύτερο έλληνα συγγραφέα σκακιστικών βιβλίων. Ιδιαίτερα το “Σύγχρονη σκακιστική σκέψη” είναι καταπληκτικό έργο. Έχει και λογοτεχνική φλέβα ο Κουρκουνάκης και έτσι τα βιβλία του έχουν και λογοτεχνική αξία, εκτός από σκακιστική. Και σε όλα ξεχειλίζει η αγάπη για το σκάκι. Αναφέρει σε πολλά από αυτά, καθώς και σε αναρτήσεις του στο skakistiko.blogspot.com, το οποίο δυστυχώς σταμάτησε να λειτουργεί, την γενικότερη φιλοσοφία του ως προπονητής, η οποία μπορεί να συνοψιστεί περιεκτικά στο “πρώτα πρώτα αγάπη για το ίδιο το παιχνίδι και όχι πρωταθλητισμός με κάθε κόστος”.
Επί του θέματος τώρα (2-3 μόνο πραγματάκια, όπως είπα και πιο πάνω, προτιμώ να συζητήσουμε όταν θα ολοκληρώσεις την ανάρτηση του άρθρου). Το περιοδικό (Σκάκι για όλους) σταμάτησε κι αυτό να εκδίδεται. Δυστυχώς από ότι φαίνεται η κοινότητα των σκακιστών δεν μπορεί να συντηρήσει ένα περιοδικό.
Τον Αλιέχιν, απ’ ότι έδειξαν τα μετέπειτα γεγονότα, δεν τον υποπτεύονταν άδικα. Δυστυχώς ο 4ος παγκόσμιος πρωταθλητής, τα χρόνια του Β’ ΠΠ, τα πέρασε κάνοντας συντροφιά σε αξιωματικούς των Ναζί και παίζοντας μαζί τους σκάκι. Όσο κι αν ήταν τεράστιος παιχταράς, το γεγονός αυτό βαραίνει αποφασιστικά στην τελική εικόνα που μένει γι’ αυτόν.
Φαντάζομαι στο επόμενο μέρος θα αναφερθείς και στην σχέση Κέρες - ΕΣΣΔ και κατ επέκταση Κέρες - Μποτβίνικ, ένα κεφάλαιο με αρκετά σκοτεινά σημεία και υποψίες. Και είναι όχι μόνο πολιτικής σημασίας το γεγονός, αλλά και καθαρά σκακιστικής. Θα μπορούσε δηλαδή (αν και εφόσον ισχύουν όλα αυτά βέβαια) να έχει αλλάξει η σύγχρονη ιστορία του παιχνιδιού, καθώς ένας ηττημένος Μποτβίνικ, με τον Κέρες παγκόσμιο πρωταθλητή, δεν θα μπορούσε να παίξει - κατά πάσα πιθανότητα - τον ρόλο που έπαιξε ως “Πατριάρχης” του σοβιετικού σκακιού.
Έχω δει σε διάφορες πηγές να αναφέρεται πως ο Κέρες είχε ρωτήσει τον Αλιέχιν, αν έβρισκε φρόνιμο να επιστρέψει ο ίδιος στην ΕΣΣΔ, σε κάποιο τουρνουά, νομίζω στην Ισπανία που συναντήθηκαν. Εικάζεται ότι ο Αλιέχιν του απάντησε να μην το σκέφτεται καθόλου, διότι εκεί θα τον περίμενε ο αφανισμός. Ο Κέρες όμως επέστρεψε. Αλλά υπάρχουν κάποιες πηγές επίσης που αναφέρουν (λένε πως τα γνωστοποίησε αργότερα η σύζυγος του Κέρες) ότι η προϋπόθεση για να επιστρέψει, να συνεχίζει να παίζει σκάκι και να μην τον ενοχλήσει κανείς, ήταν όταν συναντιέται με τον Μποτβίνικ, να κάθεται να χάνει. Αν ισχύει αυτό (θα ήθελα να μην ισχύει, αλλά άλλο είναι τι θέλω κι άλλο τι πραγματικά συνέβη) αμαυρώνει εκτός από την εικόνα του Μποτβίνικ και την ίδια την εικόνα του παιχνιδιού.
Επίσης αν γνωρίζεις, γράψε και για το περιστατικό με τα περιβόητα τετράδια ανοιγμάτων του Δρ. Μάξ Όυβε, όπου σύμφωνα με όσα θρυλούνται κατασχέθηκαν από τον Ολλανδό παγκόσμιο πρωταθλητή στη Μόσχα με την αιτιολογία ότι οι φρουροί θεώρησαν την αλγεβρική γραφή των σκακιστικών κινήσεων ως κάποιου είδους κώδικα. Ο απαρηγόρητος Όυβε (τέτοια δουλειά στα ανοίγματα δεν είχε γίνει ούτε κατά διάνοια ως τότε) είδε δύο μέρες αργότερα τον ίδιο τον Μποτβίνικ να του τα επιστρέφει ζητώντας του συγγνώμη για όλη αυτή την ιστορία, μόνο που όπως λέγεται, τα τετράδια με τις μυστικές αναλύσεις, είχαν ωστόσο αντιγραφεί.
Έχει ενδιαφέρον να τα δούμε όλα αυτά (και άλλα τόσα, όπως πχ και την περίπτωση Κορτσνόι) και να τα φωτίσουμε αν έχουμε την δυνατότητα, αλλά την ίδια στιγμή δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σκάκι γιγαντώθηκε και έγινε αυτό που είναι σήμερα, χάρη στην Σοβιετική Σχολή.
(Τα του Μποτβίνικ, είχα στο νου μου να τα αναφέρω σε επόμενο μέρος του αφιερώματος που έχω ξεκινήσει για τις σκακιστικές σχολές, συγκεκριμένα όταν θα έφτανα στην Σοβιετική σχολή. Καλύτερα να τα πούμε όμως τώρα, με αφορμή το άρθρο σου, ώστε όταν φτάσω εκεί, να ασχοληθώ μόνο με την σκακιστική πλευρά του “πατριάρχη”).
Αναμένουμε την συνέχεια.
rotten κρατάω τις παρατηρήσεις σου, όπως βλέπεις δεν είναι εξαντλητικό το άρθρο. Παραθέτω το δεύτερο μέρος για να ολοκληρωθεί και περιμένω ενστάσεις και παρατηρήσεις για συζήτηση.
Ιδού:
Μετά τον Πόλεμο (Σεπτέμβριος 1945), διεξήχθη ραδιοφωνικό ματς μεταξύ των εθνικών ομάδων των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ με άνετη επικράτηση της δεύτερης. Την επόμενη χρονιά, η Αμερικανική ομάδα πήγε στη Μόσχα να αντιμετωπίσει τη Ρωσική. Την προηγούμενη του αγώνα ο Ρομανόφ, Πρόεδρος της Επιτροπής Αθλητισμού, και ο Μιχαήλοφ, Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής Komsomol, επισκέφθηκαν την εθνική ομάδα της χώρας τους και ουσιαστικά διέταξαν τον Μποτβίνικ που ήταν και αρχηγός της να επικρατήσουν.
Το 1948 έγινε ένα τουρνουά που θα αναδείκνυε τον πρώτο μεταπολεμικό παγκόσμιο πρωταθλητή. Όταν ο Μποτβίνικ έχασε από τον Αμερικανό Ρεσέφσκι κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις από τον νέο Πρόεδρο της Επιτροπής Αθλητισμού Απολόνοφ γιατί «έδωσε το χέρι του στον εχθρό.» Όταν τελικά στέφθηκε παγκόσμιος πρωταθλητής στις 9 Μαίου, η Πράβδα έγραψε: «όπως ταιριάζει σε έναν Μπολσεβίκο, ο Μποτβίνικ δεν έπαιζε απλά σκάκι, υπερασπιζόταν την τιμή της πατρίδας του, την τιμή της σοσιαλιστικής μας κουλτούρας, αναπόσπαστο στοιχείο της οποίας είναι το σκάκι.»
Στα χρόνια που ακολούθησαν απολάμβανε την κρατική μέριμνα σε κάθε ευκαιρία, όπως τα 250 γαλόνια δωρεάν βενζίνης για το αυτοκίνητό του που του αποδόθηκαν με κρατική εντολή υπογεγραμμένη από τον ίδιο τον Στάλιν τον καιρό που υπερασπιζόταν τον τίτλο του απέναντι σε έναν άλλο Σοβιετικό, τον Νταβίντ Μπρονστάιν. Ο Μποτβίνικ εγκαινίασε τη μονοπώληση του τίτλου από Σοβιετικούς για 25 περίπου χρόνια. Ο ίδιος ήταν παγκόσμιος πρωταθλητής τα χρόνια 1948-1957, 58-60, 61-63.
Η πολιτική γραμμή της ΕΣΣΔ μετά τον Πόλεμο καθορίστηκε από την ομιλία του Στάλιν μετά την επανεκλογή του τον Φλεβάρη του 1946. Η επαναδραστηριοποίηση της Κομιντέρν ως Κομινφόρμ και η έξοδος από το σχέδιο Μάρσαλ οδήγησαν στην κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου (1948-51). Στην ίδια γραμμή κινήθηκαν και οι περίφημες ομιλίες του Ζντάνοφ, βοηθού του Στάλιν. Σε μία από αυτές, τον Σεπτέμβριο του 1946 στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, υπογράμμισε τη μεταστροφή της πολιτικής της ΕΣΣΔ και καλούσε την σοβιετική κουλτούρα να γίνει πιο επιθετική απέναντι στον παρακμάζοντα δυτικό κόσμο. Αυτή η ομιλία, μαζί με την απόφαση της ΕΣΣΔ να προσχωρήσει στον ΟΗΕ, είχαν αντίκτυπο στον σκακιστικό κόσμο. Η Σοβιετική Σκακιστική Ομοσπονδία προσχώρησε με τη σειρά της στη FIDE και, παράλληλα με την πρώτη συμμετοχή της ΕΣΣΔ στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Στοκχόλμης το 1952, η εθνική ομάδα πήρε μέρος για πρώτη φορά και στην Σκακιστική Ολυμπιάδα που έγινε στην ίδια πόλη την ίδια χρονιά. Πλέον, κάθε σκακιστική επιτυχία στο εξωτερικό αξιοποιούνταν πολιτικά στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου και του ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα με τη Δύση.
Στα πρώτα χρόνια μετά τον Πόλεμο οι έξοδοι των σκακιστών από την ΕΣΣΔ περιορίστηκαν στις απολύτως απαραίτητες, αλλά στις δεκαετίες του ?50 και του ?60 (και κυρίως μετά το θάνατο του Στάλιν το 1953) οι σκακιστές έγιναν οι καλύτεροι εκπρόσωποι της ΕΣΣΔ στο εξωτερικό με τα σαρωτικά τους αποτελέσματα.
Χαρακτηριστική περίπτωση του εθνικού πνεύματος που συνόδευε τους αθλητές της εποχής αλλά και της πραγματικότητας του σοβιετικού ρεαλισμού είναι η εξής: Για την συμμετοχή τους στο τουρνουά των διεκδικητών του παγκόσμιου τίτλου στη Ζυρίχη το 1953 οι Σοβιετικοί προετοιμάστηκαν όλοι μαζί. Η προετοιμασία κράτησε περίπου δύο μήνες στο θέρετρο Ταράσκοβα κοντά στη Μόσχα. Τις δύο πρώτες εβδομάδες το σκάκι δεν συμπεριλαμβανόταν καθόλου στο πρόγραμμα, το οποίο περιορίστηκε σε σωματική άσκηση και ειδική δίαιτα. Για το σκοπό αυτό είχαν επιστρατευτεί οι καλύτεροι προπονητές της Σοβιετικής Ένωσης σε άλλα αθλήματα, π.χ. στίβο και κολύμβηση. Μόνο στην τρίτη εβδομάδα άρχισε η καθαρά σκακιστική προπόνηση. Εκεί οι γνώσεις όλων έπρεπε να χρησιμοποιηθούν από κοινού, τόσο όσον αφορά συγκεκριμένα συστήματα ανοιγμάτων όσο και τον τρόπο παιχνιδιού των μελλοντικών τους αντιπάλων.
Από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και το 1972, το παγκόσμιο πρωτάθλημα σκακιού έμοιαζε περισσότερο με εσωτερική υπόθεση μεταξύ ?συντρόφων?, ενώ και σε επίπεδο εθνικών ομάδων η ΕΣΣΔ ήταν ασυναγώνιστη. Σε αυτά τα χρόνια η κρατική μέριμνα συνεχιζόταν με χρηματική υποστήριξη και αυστηρή επίβλεψη σε θέματα οργάνωσης. Στο 21ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1959 ανακοινώθηκε η είσοδος της ΕΣΣΔ σε μια νέα περίοδο ανάπτυξης, αυτή της κατασκευής μιας κομμουνιστικής κοινωνίας. Σε αυτά τα πλαίσια το σκάκι κολλεκτιβοποιήθηκε ακόμη περισσότερο και η οργανωτική του διάρθρωση άλλαξε όνομα αλλά όχι και ουσία, αφού τα ίδια πολιτικά πρόσωπα βρίσκονταν πάντα στις θέσεις-κλειδιά.
Η μεγάλη πρόκληση για το σοβιετικό μηχανισμό υποστήριξης του σκακιού σε πολιτικό και αθλητικό επίπεδο, που όπως κάθε σύστημα φανερώνει τα όρια και τις αντοχές του όταν βρεθεί αντιμέτωπο με εξωτερικούς κινδύνους, ήταν η άνοδος ενός σκακιστικού φαινομένου από την άλλη πλευρά του Ειρηνικού, του Μπόμπι Φίσερ ,για τον οποίο διατηρούσαν ογκωδέστατο φάκελο με στοιχεία ήδη από το 1958 όταν κατέκτησε το Αμερικανικό πρωτάθλημα σε ηλικία μόλις 14 ετών.
Η αντιπαράθεση αυτή του Φίσερ με τους σοβιετικούς αντιπάλους του είναι γεμάτη από περιστατικά με καθαρά πολιτική προέκταση. Το 1965 το State Department αρνήθηκε να του δώσει άδεια να πάει στο τουρνουά της Αβάνας και ο ίδιος αποφάσισε να παίξει δια τηλεφώνου. Γιαυτό το λόγο αντάλλαξε τηλεγραφήματα με τον ίδιο το Φιντέλ Κάστρο ώστε να μην αξιοποιηθεί το γεγονός αυτό από κουβανικής και σοβιετικής πλευράς ως νίκη προπαγάνδας επί των ΗΠΑ. Στην Ολυμπιάδα του 1966 που έγινε στην ίδια πόλη η ημέρα διεξαγωγής του ματς ΗΠΑ-ΕΣΣΔ είχε οριστεί Σάββατο, ημέρα που ο Φίσερ καθώς και ο συμπαίκτης του Ρεσέφσκι είχαν θέσει ως όρο πως δεν θα έπαιζαν λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Ο αρχηγός της σοβιετικής αποστολής Αλεξέι Σέροβ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος και πρώην αντιστράτηγος της KGB, όπως και ο Ιγκόρ Μπονταρέφσκι, προπονητής της ομάδας, προσπάθησαν να επιβάλλουν τις αρχές των Μολότοφ-Βισίνσκι: «Από τη στιγμή που εμείς, η ΕΣΣΔ, είμαστε οι δυνατότεροι από οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο, δεν δεχόμαστε όρους-τους επιβάλλουμε.» Για άλλη μια φορά, μια αθλητική συνάντηση χειραγωγήθηκε από πολιτικά πρόσωπα που κάθε άλλο παρά τυχαία βρίσκονταν εκεί. Για την ιστορία, μετά από πολλές διαπραγματεύσεις το ματς έγινε άλλη μέρα μετά από γραπτή απολογία της αμερικανικής ομάδας, με τελική επικράτηση των σοβιετικών. Η τελική πρόκληση για τους σοβιετικούς ήρθε το 1971-72, όταν ο Φίσερ κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον Ταϊμάνοφ στον πρώτο γύρο για την σειρά των ματς νοκ-άουτ των διεκδικητών για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Η προετοιμασία του Ταϊμάνοφ υποβοηθήθηκε από ενδελεχείς μελέτες που είχαν κάνει άλλοι σκακιστές, όπως ο Μποτβίνικ, για τον Φίσερ. Η σαρωτική νίκη του τελευταίου με 6-0 οδήγησε τον Ταϊμάνοφ στις 7 Ιουνίου 1971 σε ακρόαση στα γραφεία της Επιτροπής Αθλητισμού για να δώσει εξηγήσεις ενώπιον όλης της πολιτικής ιεραρχίας. Με τα λόγια του ίδιου: «Μέχρι το ματς θεωρούμουν υποδειγματικός πολίτης της ΕΣΣΔ. Μετά την ήττα μου δέχθηκα ανηλεή κριτική?. Μου αφαιρέθηκε ο τίτλος του Master of Sport, εκδιώχθηκα από την εθνική ομάδα (με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις), για σχεδόν δύο χρόνια μου απαγορεύτηκε να παίρνω μέρος σε τουρνουά στο εξωτερικό, δεν μου επιτρεπόταν η δημοσίευση των άρθρων μου, ούτε καν να εμφανιστώ σε συναυλίες ως πιανίστας! Προφανώς κάποιο μεγάλο κεφάλι στο Κρεμλίνο είχε αποφασίσει πως ένας σοβιετικός απλά δεν γινόταν να χάσει από έναν αμερικανό.» Μετά τη δεύτερη νίκη του Φίσερ με 6-0 επί του Δανού Λάρσεν στα ημιτελικά η Επιτροπή Αθλητισμού ρώτησε τους σοβιετικούς Κορτσνόι και Πετροσιάν που ήταν το ζευγάρι του δεύτερου ημιτελικού για το ποιος έχει τις περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει τον Φίσερ. Τελικά αποφασίστηκε να είναι ο Πετροσιάν, ο οποίος όμως δεν μπόρεσε να ανακόψει την πορεία του αμερικανού. Πριν αντιμετωπίσει τον Φίσερ στο Ρέκιαβικ της Ισλανδίας το 1972, ο σοβιετικός παγκόσμιος πρωταθλητής Μπόρις Σπάσκι προετοιμάστηκε με τη συνδρομή όλων των κορυφαίων grandmasters της ΕΣΣΔ, από τους οποίους είχε ζητηθεί λεπτομερής ανάλυση των υπέρ και των κατά των δύο αντιπάλων ώστε να συνεκτιμηθούν οι απόψεις τους. Επίσης, το Ινστιτούτο Φυσικής Αγωγής ετοίμασε ειδική μελέτη για την προετοιμασία του Σπάσκι, καθώς και το πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ο Φίσερ. Μετά την ήττα του έγινε συμβούλιο στα αρχηγεία της Επιτροπής Αθλητισμού για την αποτίμηση του αποτελέσματος και την ανεύρεση λαθών σε επίπεδο οργάνωσης. Αργότερα, το 1974, σε μια συνάντηση του Υπουργού Εσωτερικών Στσελόκοφ με τον Πρόεδρο του σκακιστικού τμήματος της Επιτροπής Αθλητισμού Βίκτορ Μπατουρίνσκι ο πρώτος ρώτησε τον δεύτερο: «Πως μπόρεσες να δώσεις το στέμμα σε έναν αμερικανό;» για να λάβει την χαρακτηριστική απάντηση: «Αν ήταν στο χέρι μου θα είχα συλλάβει όλους όσους ήταν στο Ρέικιαβικ, μαζί και τον Σπάσκι.» Οι αρχές της ΕΣΣΔ επένδυσαν τις προσπάθειές τους για την ανάδειξη αυτού που θα μπορούσε να ανακτήσει τον παγκόσμιο τίτλο στον Ανατόλι Κάρποφ, μεγαλωμένο σε κοινό διαμέρισμα και προερχόμενο από την εργατική τάξη,. Έχοντας ειδική άδεια να παίζει στο εξωτερικό, σε ηλικία 23 ετών είχε συμμετάσχει σε πολλά διεθνή τουρνουά, δίνοντας πατριωτικές συνεντεύξεις σε κάθε ευκαιρία. Η παραίτηση του Φίσερ από τον παγκόσμιο τίτλο της FIDE τον έκανε παγκόσμιο πρωταθλητή το 1975. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως ο ίδιος ο Κάρποφ επιθυμούσε διακαώς να αγωνιστεί εναντίον του Φίσερ για να αποδείξει την ανωτερότητά του και προσπαθούσε να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για τη διεξαγωγή του ματς. Η πολιτική ηγεσία για μια ακόμη φορά καθόρισε τις εξελίξεις, καθώς το επίσημο nyet δόθηκε με γράμμα από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος στις 20 Οκτωβρίου του 1976. Η απόφαση πάρθηκε από τον γηραλέο ιδεολόγο Μιχαήλ Σούσλοφ, γνωστό και ως ?γκρι καρδινάλιο του Κρεμλίνου?. Στα 9 χρόνια που διατήρησε τον τίτλο (1975-1984), το πρόσωπό του προβαλλόταν συνέχεια από τα ΜΜΕ καθώς ήταν ο πλέον politically correct παγκόσμιος πρωταθλητής μετά τον Μποτβίνικ. Σε αυτό συνέβαλλαν και τα δύο ματς για το παγκόσμιο πρωτάθλημα που έδωσε (Μπάγκιο 1978 και Μεράνο 1981) με τον Κορτσνόι, πρώην εσωτερικό του αντίπαλο και τότε μισητό εχθρό, αφού είχε αυτομολήσει στη Δύση από το 1976 κυρίως λόγω της μεροληπτικής στάσης του σοβιετικού μηχανισμού υπέρ του Κάρποφ. Μετά από τις νίκες του αυτές, ο Κάρποφ, έστειλε τηλεγραφήματα στον Μπρέζνιεφ, στο δεύτερο μάλιστα υπάρχει η χαρακτηριστική φράση: «Σύντροφε Λεονίντ, η εντολή σας εξετελέσθη.» Η προσπάθεια να διατηρηθεί ο Κάρποφ στην κορυφή προσέκρουσε στον Γκάρι Κασπάροφ, γεννημένο στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και με άριστες σχέσεις με τον Αλίεφ, τον εκεί Πρόεδρο του Κόμματος και ανερχόμενο στέλεχος του Κρεμλίνου, που τον βοήθησε ουκ ολίγες φορές στην προσπάθειά του για ανταγωνισμό με ίσους όρους: Το 1981 αρνήθηκε χωρίς επιπτώσεις να μοιραστεί τις γνώσεις του με τον Κάρποφ, όπως όλοι οι μεγάλοι σκακιστές όφειλαν, στην προετοιμασία του για το ματς με τον Κορτσνόι. Το 1983 και ενώ η ηγεσία της σκακιστικής ιεραρχίας ήθελε να σαμποτάρει το ματς με τον Κορτσνόι στον ημιτελικό των διεκδικητών για το παγκόσμιο πρωτάθλημα με αφορμή το ότι θα γινόταν στο Λος Άντζελες, ο Αλίεφ μεσολάβησε και το ματς διεξήχθη στο Λονδίνο. Τελικά αντιμετώπισε τον Κάρποφ για το παγκόσμιο πρωτάθλημα σε ένα εξαντλητικό ματς που κράτησε σχεδόν έξι μήνες (Σεπτέμβριος 1984- Φλεβάρης 1985) και διεκόπη χωρίς αποτέλεσμα. Στον πόλεμο των δηλώσεων και του παρασκηνίου που ακολούθησε, ο Κασπάροφ γλίτωσε την διετή απαγόρευση που του προοριζόταν από την Επιτροπή Αθλητισμού με μεσολάβηση και πάλι του Αλίεφ. Επιπλέον, εξασφάλισε ίσους όρους στη διεξαγωγή επαναληπτικού και νικηφόρου για τον ίδιο ματς με τον Κάρποφ, με πρωτοβουλία του κοντινότερου στον Γκορμπατσόφ (ο οποίος είχε ανέλθει στην εξουσία στις 25 Απριλίου 1985, δύο μήνες μετά τη διακοπή του πρώτου ματς) μέλους της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος, τον Αλεξάντερ Γιάκοβλεφ. «Η perestroika μου επέτρεψε να κερδίσω τον ανταγωνισμό για το παγκόσμιο στέμμα» δήλωνε χαρακτηριστικά ο Κασπάροφ. Στη συνέχεια, ο Κασπάροφ προσπάθησε να ταυτίσει την εναλλαγή στην κορυφή του παγκόσμιου σκακιού με την αλλαγή εποχής στην ΕΣΣΔ: ενώ ο Κάρποφ ήταν το αγαπημένο παιδί του Μπρέζνιεφ, ο ίδιος συμβόλιζε την επαναστατικότητα του Γκορμπατσόφ. Εκμεταλλεύτηκε την πολιτική glastnost (άνοιγμα) και εξέφρασε δημόσια τη δυσαρέσκειά του για πολλά θέματα. Όταν οι Κασπάροφ και Κάρποφ βρέθηκαν για πέμπτη φορά αντιμέτωποι σε ματς για το παγκόσμιο πρωτάθλημα, στο τέλος του 1990, πολλά είχαν αλλάξει. Ο Κασπάροφ είχε παραιτηθεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα και ήταν προσωρινός πρόεδρος ενός νεοσύστατου κόμματος, της Δημοκρατικής Ρωσίας (που αργότερα υποστήριξε τον Μπόρις Γιέλτσιν να γίνει πρόεδρος της Ρωσίας). Ο Κάρποφ ήταν μέλος της Νέας Βουλής και είχε αποκτήσει ακόμα πιο ρεφορμιστικές τάσεις και από τον ίδιο τον Γκορμπατσόφ. Σε ερώτηση που του είχε γίνει την ίδια χρονιά μετά από μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, για το αν υπάρχει κάτι που έκανε την εποχή του Μπρέζνιεφ για το οποίο μετανιώνει, απάντησε: «χαίρομαι ιδιαίτερα που δεν ανακατευόμουν πολύ με τα πολιτικά τότε.» Στις 17 Αυγούστου 1991 ο Γκορμπατσόφ έστειλε ευχετήριο τηλεγράφημα στον Μποτβίνικ, για τα ογδοηκοστά του γενέθλια. Αυτό μπορεί και να ήταν το τελευταίο που έστελνε ως σοβιετικός ηγέτης πριν συλληφθεί από τους πραξικοπηματίες. Εκείνες τις ημέρες ο Κασπάροφ βρισκόταν στις ΗΠΑ και πληροφορήθηκε τις εξελίξεις ενώ συμμετείχε σε ζωντανή τηλεοπτική εκπομπή. «Η κίνηση αυτή δεν θα αντέξει πάνω από λίγες μέρες» δήλωνε με πρωτοφανές θάρρος και οξυδέρκεια στο CNN, αφού αν αποδεικνυόταν λάθος η ζωή του θα βρισκόταν σε κίνδυνο. «Πάντως η σοβιετική αυτοκρατορία πέθανε», συμπλήρωσε. Η ΕΣΣΔ διαλύθηκε επισήμως την 1η Ιανουαρίου του 1992. Το σκάκι αναμφίβολα είχε ξεχωριστή θέση στην ΕΣΣΔ και αντιμετωπιζόταν με μεγαλύτερη σοβαρότητα απ ότι σε άλλες χώρες. Η εύκολη ταύτιση του με την μαρξιστική-λενινιστική θεώρηση της ιστορίας αξιοποιήθηκε από τους ιθύνοντες της σοβιετικής ιεραρχίας κι έτσι το σκάκι απέκτησε έναν ιδιαίτερο ρόλο μέσα στη σοβιετική κοινωνία.
Η ιστορική αναδρομή που προηγήθηκε ελπίζω να έδειξε καθαρά το πόσο εκτιμήθηκε η πολιτική, πολιτιστική και εκπαιδευτική αξία του σκακιού στην ΕΣΣΔ. Η διαχείρισή του από πολιτικά πρόσωπα, η χρηματοδότησή του από το κράτος και η εκμετάλλευση του για προπαγανδιστικούς σκοπούς δείχνουν του λόγου το αληθές.
Το σκάκι αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για την εκπαίδευση και ιδεολογική αφύπνιση της τάξης των εργατών που ως επί το πλείστον ήταν αμόρφωτοι. Στη συνέχεια και μετά τη ραγδαία εξέλιξή του έγινε ένα πανίσχυρο όπλο κατάδειξης της σοσιαλιστικής υπεροχής σε πολιτιστικό επίπεδο. Η σύνδεση σκακιού και πολιτικής έφτασε σε τέτοιο σημείο ώστε, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια της ΕΣΣΔ, κάποιοι κορυφαίοι σκακιστές αναμειγνύονταν ενεργά στα πολιτικά δρώμενα της χώρας τους και προσπαθούσαν να τα επηρεάσουν.
Άλλωστε, η συνειδητοποίηση αυτής της σύνδεσης του σκακιού με την πολιτική είχε διατυπωθεί ήδη στις αρχές του 1920 από τον Ζενέφσκι: «το σκάκι δεν μπορεί να είναι απολιτικό στη χώρα του προλεταριάτου.»
ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Kasparov Garry and Trelford Donald, Child Of Change, Century Hutchinson, Λονδίνο:1987
Κεφαλής Χρήστος, Σκάκι και Κουλτούρα, Κέδρος, Αθήνα: 2004
Κουρκουνάκης Ηλίας, Από την Ιστορία του Σκακιού, Βιβλιοσυνεργατική, Αθήνα: 1986
Κουρκουνάκης Ηλίας, Η Σοβιετική Σχολή στο Σκάκι, περιοδικό propaganda, τεύχος 6,
Αθήνα 2000
Plisetsky Dimitry, Voronkov Sergey, Russians vs Fischer, Chess World, Μόσχα: 1994
Richards D.J., Soviet Chess, Oxford University Press, Λονδίνο: 1965
Soltis Andrew, Soviet Chess 1917-1991, Mc Farland & Company, Jefferson, North Carolina, Λονδίνο: 2000
και κάποιες πιθανές επιμετωπίδες που δεν χώρεσαν στη δημοσιευμένη μορφή.
«H ανακάλυψη πολιτικού νοήματος στο σκάκι είναι κάτι που χρωστάμε στην Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Πάντως, οι σοβιετικοί σκακιστές εμφανίστηκαν στη διεθνή αρένα μαζικά μόνο μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ΕΣΣΔ προσχώρησε στον ΟΗΕ, οι σοβιετικοί αθλητές στο Ολυμπιακό κίνημα και οι σκακιστές στη FIDE. Έγινε δυνατό να διεξαχθεί προπαγάνδα υπέρ του σοβιετικού τρόπου ζωής όχι μόνο από τη μια περίπτωση στην άλλη, αλλά με αυτό που θα μπορούσε να αποκαλεστεί ευρύ μέτωπο. Για να ακριβολογούμε, το σκάκι είναι ένα πολύ συγκεκριμένο πεδίο, ένα τοπικό θέατρο πολέμου, αλλά στις ιδεολογικές μονομαχίες τίποτα δεν είναι ασήμαντο. Η Σοβιετική Ομοσπονδία Σκακιού υπάγεται στη Σοβιετική Επιτροπή Αθλητισμού και η Επιτροπή είναι μέσα στην δικαιοδοσία του αθλητικού τομέα του Υπουργείου Προπαγάνδας της Κεντρική Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος.»
Λεβ Άλμπουρτ
«Επανάσταση στη Ρωσία αποκλείεται να συμβεί. Αλλά κι αν συμβεί δεν θα υπάρχει κανείς να την καθοδηγήσει. Ποιος θα το κάνει; Μήπως αυτός ο Τρότσκι, που περνά την ώρα του παίζοντας σκάκι στα καφενεία της Βιέννης;»
-Υπουργός Άμυνας της Αυστροουγγαρίας ? Μάρτιος 1917
«Όταν εμείς οι σοβιετικοί σκακιστές παίρνουμε μέρος σε τουρνουά και μελετάμε το παιχνίδι, ξέρουμε πως αυτό που κάνουμε είναι μια κοινωνικά χρήσιμη πολιτιστική δραστηριότητα και ότι ωφελεί το σοβιετικό κράτος. Όταν διαγωνιζόμαστε σε διεθνή τουρνουά και υπερασπιζόμαστε την τιμή της χώρας μας, αναγνωρίζουμε το καθήκον μας απέναντι στο σοβιετικό λαό, στο Κόμμα των Μπολσεβίκων και στο μεγάλο σκοπό του Λένιν και του Στάλιν.»
Μιχαήλ Μποτβίνικ ? 1949
«Δεν είναι κάτι προσωπικό μεταξύ εμού και των σοβιετικών σκακιστών. Μου αρέσουν, είναι θέμα, ξέρετε, με τη σοβιετική κυβέρνηση. Δεν ήταν ακριβώς παίχτες, δεν είχαν άλλη επιλογή?.»
-Μπόμπι Φίσερ-
kalos ton enik
κανε καφεδακι οταν εχεις ελευθερο χρονο και κατσε κ παρτο το νημα απ την αρχη
πιστεψε με αξιζει τον κοπο
Τι εννοείς;
να το διαβασεισ ολο το θεμα απ την αρχη
Το θέμα που πραγματεύεται το άρθρο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και «σηκώνει» πολύ κουβέντα.
Αυτή τη στιγμή ο χρόνος είναι πολύ περιορισμένος και έτσι θα διατυπώσω απλώς δύο τρεις παρατηρήσεις, ώστε να εκκινήσω την συζήτηση επί του άρθρου.
Ο τίτλος του κειμένου είναι «Σκάκι και πολιτική στην ΕΣΣΔ», θα ήθελα όμως εδώ να αναφέρω ορισμένα πράγματα για το τι συνέβαινε στην άλλη πλευρά, για να έχουμε μια πλήρη εικόνα. Εντελώς επιγραμματικά βέβαια.
Καταρχήν, δεν υπήρξε, ούτε υπάρχει καμιά «αμερικανική σχολή» στο σκάκι. Και αυτό ήταν λογικό, διότι το παιχνίδι ενώ ταιριάζει απόλυτα με την μαρξιστική θεωρία και την διαλεκτική, δεν ταιριάζει καθόλου με την ιδεολογία της άλλης πλευράς. Δεν είναι «fast food» (κι ας προσπάθησαν και ας προσπαθούν ακόμη να το κάνουν. Μου άρεσε πολύ που όταν όλος ο κόσμος προσπαθούσε να πείσει τον Μποτβίνικ να παίξει blitz εκείνος αρνιόταν πεισματικά λέγοντας «Προτιμώ να σκέπτομαι με το δικό μου μυαλό, ακόμα και αν 100 άνθρωποι γύρω μου διαφωνούν μαζί μου». Θα μου πει κανείς: «Εσύ δεν παίζεις blitz;» Πως, παίζω και μ? αρέσει κιόλας, αλλά την στιγμή που παίζω blitz ξέρω ότι δεν παίζω σκάκι. Καλά, για να είμαι ειλικρινής και όταν παίζω κανονικό σκάκι, πάλι ?δεν παίζω σκάκι, η μαζετοσύνη μου βλέπεται, δεν μου επιτρέπει κάτι τέτοιο, αλλά τι να κάμω κι εγώ, έχω το πάθος κι επιμένω, μέχρι τουλάχιστον να ζωντανέψει απ? την σκακιέρα κανένας πύργος και να με αρχίσει στις γρήγορες) δεν είναι ΜΜΕ-τζίδικο, δεν πουλάει, είναι δομημένο με βάση την δικαιοσύνη (η αρχική θέση είναι απολύτως δίκαιη και όσες φορές ? πολλές είναι η αλήθεια- την καταντάω να μην βλέπεται, είναι αποκλειστικά δική μου ευθύνη) και απαιτεί από τον παίχτη να γίνει κύριος της «τύχης» του, αναλαμβάνοντας πλήρως τις ευθύνες του.
Οι ΗΠΑ δεν επεδίωξαν ουσιαστικά ποτέ να φτιάξουν μια σκακιστική σχολή, παρότι είχαν μια παράδοση, στηριζόμενη σε μεμονωμένα πρόσωπα .
Ο Μόρφυ, ο πρώτος ίσως παγκοσμίου βεληνεκούς σκακιστικός αστέρας ήταν αμερικανός, ενώ ο πρώτος επίσημος παγκόσμιος πρωταθλητής (Steinitz), αν και αυστριακός, μετοίκησε στις ΗΠΑ και πήρε την αμερικάνικη υπηκοότητα τρία χρόνια πριν κατακτήσει τον τίτλο. Ο Χάρι Νέλσον Πίλσμπερι ήταν ο επόμενος μεγάλος αμερικανός παίχτης, μια σκακιστική ιδιοφυΐα το δίχως άλλο, ο οποίος όμως είχε την τραγική μοίρα των δύο προηγούμενων. Ειδικά ο Στάινιτς πέθανε σε άσυλο στην Νέα Υόρκη. Ακολούθησαν και άλλοι μεγάλοι παίχτες, όπως πχ ο Φρανκ Μάρσαλ, μέχρι να φτάσουμε στην εξαιρετική περίπτωση του Σάμουελ Ρεσέβσκι. Ο Σάμι, δεν έμαθε σκάκι στην αμερική, αλλά στην ευρώπη. Μετοίκησε όμως εκεί η οικογένεια του, όταν ήταν πολύ μικρός. Για όσους δεν ξέρουν την περίπτωση Ρεσέβσκι, να πω μόνο πώς στα 8 του έδινε ήδη σιμουλτανέ εναντίον ενηλίκων. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά ταλέντα που εμφανίστηκαν ποτέ στο σκάκι. Κι έμεινε αναξιοποίητος. Αν και η ιστορία δεν γράφεται με τα …αν, θα τολμήσω ένα τέτοιο. Αν ο Σάμι ήταν Σοβιετικός, το όνομα του σήμερα θα ήταν στην λίστα των παγκόσμιων πρωταθλητών.
Η αμερικάνικη κυβέρνηση δεν θα είχε ασχοληθεί καθόλου με το σκάκι, αν δεν εμφανιζόταν από το πουθενά, ένα φυσικό φαινόμενο. Ένας τυφώνας άνευ προηγουμένου που έμελλε να σαρώσει δυτικές , ανατολικές , ευρωπαϊκές και σοβιετικές ακτές. Τον τυφώνα τον φώναζαν «Μπόμπυ» , αν και στην αμερικάνικη εφορία ? η οποία κάποια χρόνια αργότερα τον κυνηγούσε για φορολογικά αδικήματα- τον ήξεραν ως Ρόμπερτ Τζέιμς Φίσερ.
Ο Φίσερ όμως, είναι μια μοναδική περίπτωση. Δεν είναι παράγωγο μιας οργανωμένης σκακιστικά χώρας, η οποία δουλεύει σε βάθος και κάποια στιγμή «βγάζει» και τον παιχταρά. Ο Φίσερ έγινε παιχταράς μόνος του, μαθαίνοντας ρώσικα και μελετώντας όλα τα έργα της σοβιετικής σχολής. Και επειδή ήταν «απ? έξω» είχε καλύτερη θέαση και την οξυδέρκεια να δει τα λάθη της και τα τρωτά της σημεία, τις εμμονές και τις αγκυλώσεις της και τελικά να την νικήσει με εντυπωσιακό τρόπο. Επαναλαμβάνω όμως: ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ. Όχι επειδή είχε πίσω του μια οργανωμένη σκακιστική λειτουργία.
Όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι έχει στα χέρια της, χωρίς να κουνήσει το μικρό της δακτυλάκι, έναν παίχτη που θα μπορούσε να νικήσει τους σοβιετικούς στο παιχνίδι τους, εκεί όπου ήταν ακατανίκητοι, φυσικά άρχισε να ?τα τρίβει. Και σε καμία περίπτωση δεν τα σταύρωσε. Το πράγμα είχε αρχίσει να έχει ?ψωμί με μηδέν κόστος! Ιδανική περίπτωση για την «αμερικάνικη ιδεολογία».
Ανάφερε ο eNick ?και σωστά- στο άρθρο του, ότι όταν οι σοβιετικοί είδαν τον Φίσερ να μην ανακόπτεται, διάλεξαν από το ζευγάρι Κορτσνόι ? Πετροσιάν, αυτόν που πίστευαν ότι θα μπορούσε να ανακόψει τον Φίσερ. Ο Τίγκραν επιλέχθηκε λόγω του τρόπου παιχνιδιού του. Τελικά δεν τα κατάφερε. Ο Φίσερ ήταν πολύ ανώτερος από κάθε παίχτη, ειδικά εκείνη τη «δαιμονική» διετία 1970-72. Αυτό βέβαια μοιάζει ? και είναι- με εξόφθαλμη παρέμβαση στο αγωνιστικό μέρος του παιχνιδιού.
Καλό είναι όμως να μην ξεχνάμε ότι ο Φίσερ δεν θα έπρεπε να είναι καθόλου εκεί ? βάση κανονισμών ? και να αγωνίζεται. Κι αυτό γιατί, με τις γνωστές δυστροπίες και παραξενιές του, δεν είχε συμμετάσχει στο τελευταίο πρωτάθλημα αμερικής, το οποίο κατέκτησε ο Μπένκο (γνωστός και από το γκαμπί του). Αυτό δεν θα είχε καμία σημασία, αν το πρωτάθλημα αμερικής δεν ήταν προκριματικός για τα τελικά των υποψηφίων για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Θα έπρεπε λοιπόν να πάει ο Μπένκο και όχι ο Φίσερ να αγωνιστεί. Μόλις όμως ο Μπόμπι επέστρεψε και δήλωσε έτοιμος και πρόθυμος να κατακτήσει τον παγκόσμιο τίτλο, οι αμερικανοί απλά είπαν στον Μπένκο να παραμερίσει. Ο Φίσερ ήταν η μόνη τους ελπίδα απέναντι στους σοβιετικούς.
Παρεμβολές λοιπόν έκανε και η μία πλευρά και η άλλη. Το σκάκι ήταν τότε αναπόσπαστο μέρος του ψυχρού πολέμου. Κι αυτό είναι μια πραγματικότητα μας αρέσει ή όχι.
Όπως και να χει, δικαίως ? με την έννοια της σκακιστικής δικαιοσύνης ? ο Φίσερ έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής.( Πέρα όμως από μια πρόσκαιρη προπαγανδιστική εκμετάλλευση, οι αμερικάνοι δεν αξιοποίησαν σκακιστικά το γεγονός.). Θ α ήταν άδικο για το σκάκι να μην αγωνιστεί για το παγκόσμιο στέμμα. Όμως θα ήταν υπεύθυνος πέρα για πέρα ο ίδιος. Όπως και για το γεγονός ότι δεν «κατέβηκε» να παίξει με τον Κάρποβ. Είναι νομίζω περιττό να πω, πώς αν ο Φίσερ ήθελε πραγματικά να παίξει, δεν επρόκειτο να τον εμποδίσει κανείς.
Φυσικά το θέμα είναι πολύπλευρο και δεν εξαντλείται εδώ. Ο χρόνος όμως εκτός από χειρότερος γιατρός που θα λεγε και ο Αγγελάκας, με πιέζει αρκετά (η σημαία μου κρέμεται συνεχώς το τελευταίο διάστημα) με αποτέλεσμα από το πρωί να προσπαθώ να γράψω δύο αράδες, με δεκάδες διακοπές. Οπότε σταματώ εδώ για την ώρα και ελπίζω να γίνει κουβέντα επί του θέματος και κουβέντα γενικά για το παιχνίδι.
ναι εννοείτε (χωρίς καφέ όμως, δεν πίνω). Όταν βρεθεί χρόνος θα γίνει κι αυτό.
Jim φυσικά έχει ενδιαφέρον το τι έγινε και από την άλλη πλευρά κι έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζεται το θέμα. Όντως δεν υπάρχει ‘αμερικανική σχολή’ στις ΗΠΑ γιατί απλά ποτέ δεν το αντιμετώπισαν έτσι το άθλημα, όχι για κανεναν ιδιαίτερο λόγο, αλλά λόγω του τρόπου οργάνωσης της αμερικανικής κοινωνίας.
Όπως το σκάκι στην ΕΣΣΔ ήταν ‘κομμουνιστικό’ (κοινές προετοιμασίες, προπονήσεις όταν ήταν να αγωνιστούν σε διεθνές επίπεδο), έτσι και το σκάκι στις ΗΠΑ ήταν και είναι ‘φιλελεύθερο’, δηλαδή ένα πεδίο το οποίο έχει δημιουργηθεί με τις καλύτερες προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει η ιδιωτική πρωτοβουλία.
Ο Μόρφυ, ο Πίλσμπερι κι αγαπημένος μου Μάρσαλ ήταν τέτοιες περιπτώσεις, όπως φυσικά και ο Φίσερ. Αυτό που τον ένοιαζε πάντα ήταν να είναι ο πρώτος, από τη στιγμή που έγινε εγκατέλειψε και το αγωνιστικό σκάκι, δεν είναι τυχαίο. Για τον εαυτό του έπαιζε κυρίως, ίσως και αποκλειστικά. Όπως είπες, όλα μόνος του (με τη μαμά του φυσικά). Δηλαδή το εκ διαμέτρου αντίθετο με ό,τι συναίβενε στην ΕΣΣΔ.
Και φυσικά ήθελε να παίξει με τον Κάρποβ, αλλά μόνο με τους δικούς του (ψιλοαπαράδεκτους) όρους. Και ο Κάρποβ καιγόταν να παίξει το ματς. Αν και από εξαντλητικές συζητήσεις έχω καταλήξει στην άποψη ότι το πρώτο ματς θα το κέρδιζε ο Φίσερ, αλλά το επόμενο θα το έπαιρνε ο Κάρποβ.
Στις ΗΠΑ κυνηγήθηκε από την εφορία επειδή έπαιξε το ματς με το Σπάσκι το 92 στην υπό διάλυση Γιουγκοσλαβία και πήρε ένα πολύ μεγάλο ποσό χωρίς να το δηλώσει.
Ε κάπου έκει άρχισε να το χάνει μέχρι να φτάσει σε σημείο να βγαίνει σε ραδιοφωνικό σταθμό στις Φιλιπίννες αν θυμάμαι καλά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και να δηλώνει “Είναι μια ωραία μέρα σήμερα”.
Για τον Ρεσέβσκι δε συμφωνώ ότι θα ήταν παγκόσμιος πρωταθλητής αν ήταν σοβιετικός, μεγάλο ταλέντο και ισχυρότατος παίχτης, αλλά υπήρχαν και καλύτεροι στη γενιά του.
Φυσικά το θέμα σκάκι και πολιτική στην ΕΣΣΔ είναι ανεξάντλητο γεμάτο από απίστευτες ιστορίες. Όρεξη να ΄χουμε να λέμε…
οπως κ να χει το θεμα ,αυτο που κανε ο Φισερ ειναι ανεπαναληπτο κ τολμω να πω και αξεπεραστο.
μιλαμε για αθλο τεραστιο.
Για μένα είναι μέσα στους 5 κορυφαίους σκακιστές ever, αλλά και να μην τον συμπαθεί κανείς για σκακιστικούς λόγους ή όχι δεν μπορεί να αρνηθεί την αξία του. Η συγκεκριμένη συζήτηση έχει να κάνει με τις προϋποθέσεις και τον δρόμο που τον οδήγησαν στην επιτυχία και πώς τον αντιμετώπιζαν οι σοβιετικοί.
Είναι εντυπωσιακό αυτό που κατάφερε, αλλά δεν ξέρω αν η λέξη ‘άθλος’ το χαρακτηρίζει σωστά. Ήταν ένας μονομανής άνθρωπος που τελειοποίησε ένα πράγμα στο οποίο είχε ταλέντο. Δεν είναι τυχαίο ότι επέμενε και σε συγκεκριμένα ανοίγματα. Δεν υπερνίκησε καμιά αδυναμία του, ούτε υπάρχει κανένα συγκριτικό πλεονέκτημα μεταξύ δύο σκακιστών, όπως πχ οι κατηγορίες κιλών στους πυγμάχους για να πούμε ότι έκανε κάτι υπεράνθρωπο. Πολύ απλά ήταν ο καλύτερος σκακιστής στον κόσμο για κάποια περίοδο και το επιβεβαίωσε νικώντας όποιον βρήκε μπροστά του.
Για τον Φίσερ τα έχω γράψει σε ένα αφιέρωμα που του είχα κάνει στο παρόν θρεντ πριν ένα χρόνο περίπου. Ακριβώς έτσι όπως τα λες είναι. Βέβαια την αμερικάνικη κυβέρνηση την ένοιαζε πολύ περισσότερο το σπάσιμο του εμπάργκο της Γιουγκοσλαβίας, παρά τα οικονομικά του Μπόμπι, αλλά αφού έπρεπε πια να τον κυνηγήσει, θα τον κυνηγούσε και γι’ αυτό. Παραθέτω και το λινκ που σε οδηγεί στην σελίδα του αφιερώματος, σε περίπτωση που θες να το διαβάσεις, μην το ψάχνεις σε όλο το θρεντ: (είναι το ποστ αρ. 43 )
http://www.rocking.gr/modules/forum/showthread.php?t=13254&page=6
Προφανώς και δεν θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν όλοι οι όροι του για να παίξει με τον Κάρποβ. Τώρα το τι θα γινόταν αν παίζονταν τελικά αυτός ο τελικός, νομίζω είναι πολύ δύσκολο να το πει κανείς. Σκέφτομαι πάντως ότι το σκάκι έχασε μια ντουζίνα επικές παρτίδες, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
Όσον αφορά τον Ρεσέβσκι, πράγματι υπήρξαν και καλύτεροι στη γενιά του, αφού ο ίδιος δεν εξελίχθηκε. Αυτό πάντως που έδειχνε σαν 8χρονος - 10χρονος, δεν το έδειχνε κανείς από τους “μεγάλους” σε ανάλογη ηλικία. Όμως αντί να προσεχθεί και να εξελιχθεί το ταλέντο του, τον τραβούσαν οι γονείς του από την μια επίδειξη στην άλλη, για …να βγάλουν χρήματα.
Και πάμε τώρα στον Φρανκ Μάρσαλ. Είναι και δικός μου αγαπημένος. Λατρέψαμε το σκάκι βλέποντας κινήσεις σαν το ανεπανάληπτο 23…Qg3 της παρτίδας του με τον Λεβίτσκι. Δείτε όλη την παρτίδα:
http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1094915
Μαγεία!
Πράγματι, είναι ανεπανάληπτο. Σχεδόν ανεξήγητο. Και τα αποτελέσματα του στα ματς διεκδικητών και στον τελικό, εξωφρενικά. 6-0 τους Ταϊμάνοβ και Λάρσεν χωρίς να παραχωρήσει καν ισοπαλία, 6,5 - 2,5 τον Πετροσιάν και 7 νίκες στον τελικό επί του Σπάσκι έναντι μόλις τριών του Μπόρις.
Έντιτ, καθώς δεν είχα δει το τελευταίο ποστ του eNick, για τον Φίσερ. Όταν άρχισα να γράφω δεν είχε ποσταριστεί. Είναι πράγματι μια ψύχραιμη αποτίμηση των πραγμάτων αυτή. Το να είναι όμως ο Φίσερ ο μεγαλύτερος σκακιστής της εποχής του και μάλιστα πολύ μακριά από τον ανταγωνισμό, σε μια περίοδο που η σοβιετική σχολή δούλευε με τον τρόπο που δούλευε, ενώ αυτός ήταν μόνος του, είναι τουλάχιστον αξιοθαύμαστο. Πράγματι ήταν μονομανής. Πράγματι η πολιτική του σκέψη ήταν αφελής. Δεν ήξερε καλά καλά να ζήσει μέσα στον κόσμο. Όμως, επίσης πράγματι, ήταν μια σκακιστική μεγαλοφυΐα.
Βέβαια, για να λέμε την αλήθεια (και πιο πολύ για να πειράξω τον mandrake και τους απανταχού Φισερικούς) ήταν πολύ τυχερός που το διάστημα 1970-72 ο Ταλ δεν ήταν καλά στην υγεία του. Διότι διαφορετικά θα του “έκοβε” και πάλι τιμολόγιο. Με έκπτωση μάλιστα, διότι ο Μπόμπι ήταν παλιός κάλος πελάτης του Μίσα 
btw ειμαι Karpov s fun (χαρη στα γραπτα του ροττεν) και οχι του Φισερ
Jim, φυσικά συμφωνώ ότι ήταν αξιοθαύμαστο αυτό που έκανε ο Φίσερ. Και η δήλωση του Κάρποβ τα λέει όλα. Είναι κάτι αντίστοιχο του Μαραντόνα στο ποδόσφαιρο (τραβηγμένη παρομοίωση, αλλά πιστεύω έχει κάποιες αναλογίες). Σε μια εποχή που το σκάκι είχε ορθολογικοποιηθεί σε απόλυτο βαθμό και που πλέον μεγαλύτερο ρόλο έπαιζε η προετοιμασία και η γνώση της θεωρίας παρά το ταλέντο, βρέθηκε ένας άνθρωπος σε νεαρή ηλικία και όχι από την ΕΣΣΔ που θα απολάμβανε συλλογική υποστήριξη, ο οποίος ξεπέρασε κατά πολύ όλους τους σύγχρονούς του.
Επίσης, νοιαζόταν για το ίδιο το άθλημα, ίσως με μια οπορτουνιστική διάθεση, αλλά μην ξεχνάμε ότι σε αυτόν οφείλουμε τα ρολόγια Φίσερ καθώς και το γεγονός ότι οι μεγάλοι σκακιστές πλέον είναι υψηλά αμοιβόμενοι σταρ.
Βέβαια αν ασχοληθεί κανείς με το άτομό του θα διαπιστώσει ότι πίσω από τον περίλαμπρο σκακιστή βρίσκεται ένας σχεδόν αυτιστικός άνθρωπος φορτωμένος με πολλά συμπλέγματα που τον έκαναν αντιπαθή και τον περιθωριοποιούσαν. Πολιτικά, κοινωνικά και ιδεολογικά παρέμενε ένα παιδί και μάλιστα ορφανό.
Το είδα το ποστ σου, τις ίδιες αναφορές έχουμε πάνω κάτω. Η υποστήριξη του Σπάσκι μου θύμισε την υποστήριξη του Σαρτρ στον Χάιντεγκερ μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορεί να είναι ναζί, αλλά είναι ο Χάιντεγκερ…
Αγαπάμε Φρανκ Μάρσαλ. Θαραλλέος και ευγενής γιάνκης, κορυφαίος στην Ισπανική και ένας από τους πρώτους πέντε ανεπίσημους γκρανμάστερς. Και μόνο το γεγονός ότι έχει νικήσει τον Καμαπλάνκα με τα μαύρα σε φινάλε τον καθιστά θρυλικό. Η κίνηση στην παρτίδα με τον Λεβίτσκι είναι κάτι παραπάνω από αριστούργημα.
Συμφωνούμε και στον Ταλ. Ο άνθρωπος που έκανε τη σκακιέρα να μοιάζει πραγματικό πεδίο μάχης πιο πολύ από τον οποιονδήποτε. Πιο οξύς επιθετικός παίχτης από τον Αλιέχιν, με μεγαλύτερη διαίσθηση των τακτικών δυνατοτήτων ίσως ακόμα και από τον Κασπάροβ. Αλλά τα τσιγάρα τα ποτά και τα ξενύχτια έχουν στερήσει από πολλούς τη δοξά που δίκαια θα κατακτούσαν. Αν δεν ήταν κι αυτή η νεφρική ανεπάρκεια, ίσως αυτό το απίστευτο βλέμμα να μας διαπερνούσε από την σκακιστική κορυφή για πολλά χρόνια.
και μιας κ το ξαναφερε η συζητηση στον Marshall παραθετω ενα ολοκαινουριο βιντεακι απ τον kingscrusher που φορτωθηκε ολως τυχαιως χθες!
(enick δεν πιστευω να εισαι εσυ ο kingscrusher ετσι?)
Όχι δεν είμαι αυτός. Καλές οι αναλύσεις στο youtube, αλλά η γυναίκα, το κοτόπουλο και η σκακιέρα θέλουν χέρι…
Ο Κασπάροβ μιλάει για τον Ταλ.
Από το http://www.skakistiko.com/
Αποσπάσματα από συνέντευξη που έδωσε ο Γκάρι Κασπάροβ στο ραδιοφωνικό σταθμό «Έκο Μόσκβι», στις 30 Νοεμβρίου 2007.
Εβγκένι Κισέλεβ: Και τώρα επιτρέψτε μου να σας συστήσω τον σημερινό καλεσμένο. Δίπλα μου, στο στούντιο, ο 13ος παγκόσμιος πρωταθλητής, ο Γκάρι Κασπάροβ. Γνωρίζατε τον Ταλ προσωπικά;
Γκάρι Κασπάροβ: Καλημέρα. Ναι, φυσικά. Είχα παίξει εναντίον του.
Ε.Κ.: Το σκορ;
Γ.Κ.: Πολλές ισοπαλίες, κέρδισα μια παρτίδα, σε αγώνες κλασσικού χρόνου. Στα μπλιτς νομίζω ήμασταν ισόπαλοι. Όμως θυμάμαι περισσότερο μια παρτίδα εναντίον του Ταλ, σε σιμουλτανέ, τον Μάρτιο του 1974. Ήμουν 11 ετών και απέναντί μου βρισκόταν ο Μίσα Ταλ. Από τη στιγμή της χειραψίας κιόλας τα ?χασα. Έχασα γρήγορα. Το 1978, στο πρωτάθλημα Σοβ. Ένωσης παίξαμε την πρώτη μας επίσημη παρτίδα. Βρεθήκαμε και αντίπαλοι σε ένα ματς μπλιτς, το σκορ ήταν 7:7. Ξαναείδα τις παρτίδες πρόσφατα. Συναντηθήκαμε πολλές φορές από τότε. Διατηρούσαμε καλή σχέση. Δούλεψα λίγο μαζί του. Γύρω στο 1980, βρέθηκε στο Μπακού και παίξαμε μερικές παρτίδες προπόνησης. Δεν χάσαμε την επαφή, ως και τις τελευταίες του μέρες. Γινόταν ένα τουρνουά μπλιτς στη Μόσχα, ένα μήνα πριν πεθάνει. Η όψη του ήταν δραματική, αλλά ο λαμπρός σκακιστής Ταλ, ήταν ακόμη Ταλ. Έχασα μόνο μια παρτίδα σ? εκείνους τους αγώνες, από αυτόν. [B]Είναι ο μόνος παίχτης που γνώρισα ο οποίος δεν μέτραγε τις βαριάντες, τις έβλεπε.[/B]
Ε.Κ.: Τι εννοείτε;
Γ.Κ. : Στο σκάκι μετράμε βαριάντες, κινήσεις. Θα παίξει αυτό, θα απαντήσω έτσι. Ο Ταλ είχε καθαρή την εικόνα στην 8η κίνηση, αυτόματα. Ένας συνηθισμέμος άνθρωπος πρέπει να στρωθεί να υπολογίζει, σε μερικούς μεφαλοφυείς αυτή η διαδικασία είναι αυτόματη και φυσική. Συμβαίνει με μεγάλους μουσικούς και επιστήμονες. Ο Ταλ ήταν μοναδικός και το παιχνίδι του ανεπανάληπτο. Έκανε ασυνήθιστη ζωή. Δεν σκεφτόταν τίποτα, όπως και στο σκάκι, δεν υπολόγιζε τίποτα.
Ε.Κ.: Αν τον συγκρίνουμε με άλλες προσωπικότητες της σκακιστικής ιστορίας; Υπήρχε ο Μποτβίνικ για παράδειγμα. Δεν ηττήθηκε μόνο από τον Ταλ, αλλά και από τον Σμίσλοβ και τελικά άφησε τον τίτλο του στον Πετροσιάν. Όμως, τα τέλη του ?40 και ολόκληρο το ?50 είναι η εποχή Μποτβίνικ. Τι άλλαξε στο σκάκι με τον Ταλ; Ήταν παιδί της εποχής Χρουστσόφ;
Γ.Κ.: Οι παγκόσμιοι πρωταθλητές εντάσσονται στο πνεύμα της εποχής τους. Η κυριαρχία του Μποτβίνικ, στην πραγματικότητα, ήταν τη δεκαετία του ?30. Τότε ήταν ο κορυφαίος σοβιετικός. Όλα αυτά τα συγχαρητήρια από τη σοβιετική κυβέρνηση, το γράμμα του Μποτβίνικ προς τον Στάλιν, τα ειδικά προνόμια, όλα αυτά, ήταν το 1936-37. Ο Μποτβίνικ, όταν βρέθηκε απέναντι στον Ταλ, ήταν 25 χρόνια μεγαλύτερος. Η συνεισφορά του Μποτβίνικ είναι πολύ σπουδαία, αν την εντάξουμε στο ιστορικό της πλαίσιο. Λογικό, ψυχρό, επιστημονικό στυλ. Επιχείρησε να χωρίσει το σκάκι σε τετράγωνα και να τα αναλύσει ένα προς ένα. Ήταν κάτι επαναστατικό για το σκάκι. Και η δογματική αυτή προσέγγιση είχε καρπούς. Ο Σμίσλοβ ήταν διαφορετικός, αλλά έπαιζε κι εκείνος με αυτό το κλασσικό στυλ. Ο Ταλ τα άλλαξε όλα. Δεν έπαιζε σκάκι εμπιστοσύνης, όμως κέρδιζε?
Ε.Κ.: Ο Σπάσκι ήταν πιο ισχυρός;
Γ.Κ.: Ήταν πιο ευπροσάρμοστος. Αναμφίβολα. Παρεμπιπτόντως, ο Ταλ ποτέ δεν έπαιζε καλά εναντίον του Σπάσκι, ούτε εναντίον του Κορτσνόι. Κατά το 1965, ήταν φανερό, πως για πολλούς λόγους ο Ταλ δεν θα μπορούσε να επανέλθει στην απόλυτη κορυφή. Δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί στα αποτελέσματα.
Ε.Κ.: Διασταυρώθηκαν οι δρόμοι του Ταλ με του Κάρποβ;
Γ.Κ : Ο Ταλ εργάστηκε σκακιστικά με τον Κάρποβ πριν από το ματς που δεν έγινε ποτέ (με τον Φίσερ), καθώς κι όταν ο Κάρποβ αντιμετώπισε τον Κορτσνόι.
Ε.Κ.: Τα στυλ του Κάρποβ και του Ταλ είναι τόσο διαφορετικά, όμως?
Γ.Κ.: Για αυτό ακριβώς η συνεργασία ήταν αποδοτική. Ωστόσο, τη δεκαετία του ?70 ο Ταλ έπαιζε πιο προσγειωμένα. Στα τέλη της δεκαετίας μάλιστα μπορούμε να πούμε πως ήταν περισσότερο ?τεχνικός? παίκτης. Φυσικά μπορούσε να εξαπολύσει από το πουθενά συνδυαστική καταιγίδα, αλλά δεν αποτελούσε πλέον κάτι σημαντικό για εκείνον. Είχε καταλάβει πως ήταν απαραίτητο να κάνει μερικά ?βαρετά? πράγματα στη σκακιέρα και έμαθε να τα κάνει πολύ καλά.
Ε.Κ. : Με τον Φίσερ, έπαιξε;
Γ.Κ. : Φυσικά. Και τον νικούσε, ειδικά όταν ο Φίσερ ήταν μικρός. Στο τουρνουά υποψηφίων του 1959, τον κέρδισε με σκορ 4:0. Η πρώτη νίκη του Φίσερ εναντίον του Ταλ σημειώθηκε το 1961, στο Μπλεντ. Ο Ταλ ήταν εξαιρετικά δύσκολος αντίπαλος για τον Αμερικανό, ένας πονοκέφαλος. Ο Φίσερ ήταν λογικός παίχτης, ο Ταλ, όπως είπαμε, έπαιζε ?λάθος σκάκι?.
Ε.Κ.: Αντιτάχθηκε ο Ταλ στις σοβιετικές αρχές; Είχε πολιτική άποψη;
Γ.Κ.: Αγαπούσε την ελευθερία. Δεν άντεχε την επίσημη ψευδορητορεία. Δεν συγκρούστηκε όμως, δεν είχε συγκροτημένη πολιτική συνείδηση. Ζούσε την έντονη ζωή του, κάπως απομακρυσμένος από τα κοινά, και παρόλα αυτά αντιμετώπισε κάποια προβλήματα δυσμένειας. Συγκρούστηκε με τον Κάρποβ, από μια στιγμή και μετά.
Ε.Κ.: Και ο Ταλ σας βοήθησε, στα ματς με τον Κάρποβ. Δεν ξέρω αν θρησκευόταν, αλλά προσευχήθηκε για σας, για τη νίκη σας.
Γ.Κ. : Ο Ταλ δεν δεν προσευχήθηκε ποτέ για κανέναν. Απλώς ήθελε μερικές αλλαγές. Ζητούσε να αλλάξει το σύστημα που ευνοούσε τον Κάρποβ. Και δεν έκρυψε τη συμπάθειά του και τις ελπίδες του.
Πολύ ενδιαφέρουσα η συνέντευξη του Κασπάροβ eNick.
Εν τω μεταξύ, σήμερα παίχθηκε η τελευταία παρτίδα του τελικού των διεκδικητών μεταξύ Γκέλφαντ και Γκρισούκ. Ισραηλινός και Ρώσος ήταν ισόπαλοι στις προηγούμενες παρτίδες, αλλά στην σημερινή τελευταία, ο Γκέλφαντ κέρδισε λευκός σε μια Γκρίνφελντ και θα είναι αυτός που θα αντιμετωπίσει τον Ανάντ το 2012 στον τελικό.
Έμειναν έξω τα μεγάλα φαβορί Κράμνικ, Αρονιάν και Τοπάλοβ (ήδη από τον πρώτο γύρο οι δύο τελευταίοι).
Ο Γκέλφαντ απέκλεισε τον Μαμεντιάροβ και στην συνέχεια τον Κάμσκι (ο οποίος είχε κερδίσει τον Τοπάλοβ).
Ο Γκρισούκ απέκλεισε τον Αρονιάν και στην συνέχεια τον Κράμνικ, όχι όμως στις παρτίδες κανονικού χρόνου αλλά στην παράταση των ράπιντ.
Το πιο ενδιαφέρον σκάκι το έπαιξε ο Γκέλφαντ και δικαιώτατα κέρδισε το τουρνουά και θα είναι στον τελικό απέναντι στον Ανάντ.
Ο Ισραηλινός GM φαίνεται αναγεννημένος. Μην ξεχνάμε πώς για 20 χρόνια βρίσκεται μέσα στους κορυφαίους και αυτή είναι αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη στιγμή στην καριέρα του.
Ενδιαφέροντα ματσάκια προέκυψαν από τη στιγμή που τόσο ο Κράμνικ όσο και ο Τοπάλοβ ηταν εμφανώς ντεφορμέ και υποκύψαν σε απλά σταθερούς παίχτες όπως ο Κάμσκι και ο Γκρίστσουκ.
Εδώ, στη βαριάντα Μαρότσι της Σικελικής που την γνωρίζει καλά, ο Κράμνικ δεν καταφέρνει να πιάσει τα στάνταρντ του στρατηγικού του παιχνιδιού και αναλώνεται σε καταδικασμένες επιθέσεις δίνοντας την ευκαιρεία στον Γκρίστσουκ να βγάλει άκοπα καλύτερη θέση στο φινάλε με τα μαύρα.
Σε αυτή την παρτίδα ο Τοπάλοβ είναι σκιά του εαυτού του, προσπαθώντας να παίξει όχι και τόσο δημοφιλείς κινήσεις σε Γκρίνφελντ και παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ μπροστά σε χρόνο, έβγαλε όλη την παρτίδα με τη βασίλισα στο α3 και ο Κάμσκι τον έδεσε κόμπο χωρίς να προσπαθήσει και πολύ.
Όντως ο Γκέλφαντ έπαιξε όμρφο σκάκι όπως στην παρακάτω παρτίδα Σικελικής Νάιντορφ με αντίπαλο τον Μαμεντιάροφ δίνοντας μια διαφορά και μετά κομμάτι για πιόνια για να καταλήξει να είναι με έξι πιόνια για έναν πύργο με μια πολύ καλά δομημένη θέση αφού είχε αποκρούσει την επίθεση των λευκών στην πτέρυγα του βασιλιά.
Με τον Ανάντ φυσικά τα πράγματα θα είναι σαφώς πιο δύσκολα, ενώ μην ξεχνάμε και τη μεγάλη απουσία του Κάρλσεν που αν έπαιζε θα δημιουργούσε άλλες ισορροπίες.