Nα πω πάντως εδώ πως περισσότερο ρεφορμιστική και ήπια για την εποχή εκείνη ήταν η εμμονή στον πασιφισμό των Crass απ’ ότι ο Strummer που έβγαινε στις συναυλίες με μπλουζάκια με logo από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες και την RAF κι έφτιαξε ένα δίσκο για την ένοπλη εξέγερση στη Νικαράγουα.
Για το αισθητικό κομμάτι, το πως οι Clash έφεραν κοντά το reggae, το dub, το funk, το post- punk, το new wave, το ska, το rockabilly με το punk, προφανώς και αποτέλεσε τομή. Καλώς ή κακώς, οι Clash (αλλά και άλλοι) ήταν αυτοί που όχι μόνο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της punk φόρμας αλλά και αυτοί που, μέχρι να διαλυθούν, αποδόμησαν και, παράλληλα, διεύρυναν το τι μπορεί να είναι punk φόρμα.
Aυτά για τώρα, θα το συνεχίσουμε κάποια στιγμή φυσικά είτε από εδώ, είτε από κοντά.
Ενδεχομένως, δεν ξέρω κατά πόσον μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα με «αν». Δεν είπα ότι ήσουν αφοριστικός μαζί τους (ούτε εγώ είμαι με τους Clash, κι ας μην άντεξα ν’ αφήσω την κακιούλα μου εκεί στο τέλος), κατά λέξη έγραψες πως «η τεράστια αξία τους μικρή σχέση έχει με τη μουσική τους», το οποίο δε νομίζω ότι το παρανόησα τόσο πολύ αν το εξέλαβα σαν «αν δεν υπήρχε η όλη στάση ζωής/attitude κλπ., λίγα πράγματα έχουν να πούνε οι Crass από καθαρά μουσικής άποψης». Εγώ πάνω σε αυτό βασίστηκα και απάντησα πως, ανεξάρτητα απ’ όλες τις υπόλοιπες κινήσεις τους (μην τις ξαναλέω) και τις καινοτομίες που εισήγαγαν στο punk όσον αφορά την D.I.Y. φιλοσοφία και τη σύνδεση πολιτικής και δημιουργίας, το καθαρά μουσικό σκέλος δεν ήταν καθόλου αμελητέο -το ακριβώς αντίθετο. Μάλιστα, αν συμφωνήσουμε πως μουσική είναι και οι στίχοι, η εκφορά τους, το πάθος της φωνής, η ικανότητα στη ρίμα και το flow, η οξύνεια που εκπορεύουν, μιλάμε για ένα συγκρότημα που μάλλον πάταγε κάτω οτιδήποτε κυκλοφορούσε εκείνη την περίοδο -ίσως και μετέπειτα. Να το πω κι αλλιώς: η διατύπωσή σου θ’ ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα μόνο αν οι Crass είχαν περιοριστεί στην κυκλοφορία του “Yes Sir, I will”. Μόνο σ’ αυτό το album το συγκρότημα έφτασε στα άκρα τη στρατευμένη λογική της «μουσικής στην υπηρεσία του πολιτικού μηνύματος» -με τα γνωστά άδοξα αποτελέσματα… Μόνο αυτός ο δίσκος προσπάθησε να κάνει πράξη αυτό που λες, δηλαδή ν’ αποδείξει ότι το πολιτικό μήνυμα μπορεί να υπερκεράσει την αξία της μουσικής αισθητικής. Πέρα απ’ αυτό, η ίδια η απήχηση των Crass τα προηγούμενα χρόνια (το ξανατονίζω αυτό γιατί πολλοί έχουν την εσφαλμένη εντύπωση ενός «περιθωριακού φαινομένου») δεν μπορεί να είναι παράγωγο ενός απλά «πετυχημένου πολιτικού μηνύματος». Όλα τους τα albums (αν δεν κάνω λάθος) είχαν σκαρφαλώσει στην κορυφή των indie charts της Βρετανίας, ενώ δε θυμάμαι για πόσες πωλήσεις είχε κάνει λόγο ο Ian Glasper στο γνωστό βιβλίο του “The day the country died”, αλλά μιλάμε για έναν τρελό αριθμό. Ακόμη, αν ακούσει κανείς τα live albums/bootleg τους, θα πάθει πλάκα με τη συμμετοχή του κοινού, να τραγουδιούνται όλοι οι στίχοι του “Punk is dead” ή του “Banned from the Roxy” εν χορώ (όπως φαίνεται και στο ένα και μοναδικό ντοκουμέντο που υπάρχει στο Youtube), πράγμα που για ‘μένα και πάλι αποδεικνύει ότι οι τύποι δεν είχανε υποτιμήσει καθόλου το ζήτημα της τραγουδοποιίας. Αντίθετα, ιδίως τα πρώτα δύο δισκάκια τους περιέχουν πάρα πολύ καλοπαιγμένο punk που φαίνεται (απ’ όλα τα παραπάνω που ανέφερα) ότι δεν ήταν δυσπρόσιτο στις «punk μάζες», μα κατάφερε να τις συγκινήσει και να τις κάνει να τραγουδάνε τα τραγούδια τους -όχι, να βγαίνουν το βράδυ στο μετρό για stencil (αυτή ήταν και μία βασική αντίφαση της πορείας και επιτυχίας των Crass που τους ταλαιπωρούσε μέχρι το τέλος και συνετέλεσε και στη διάλυσή τους)… Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως για κάθε Crass υπήρχαν 2-3 Dirt και για κάθε Dirt… ας το αφήσουμε καλύτερα. Αν κανείς ανατρέξει στο παραπάνω (εξονυχιστικό) βιβλίο που ανέφερα θα πάθει πλάκα με τον αριθμό των anarcho-punk μπαντών που ξεπήδησαν. Ε, δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι κανείς δεν έφτασε τους Crass παρ’ όλο που όλοι τους, θα μπορούσαμε να πούμε, είχαν όλα τα εχέγγυα για να γίνουν Crass: δηλαδή το σωστό πολιτικό μήνυμα, το σωστό attitude, την D.I.Y. φιλοσοφία κλπ. Προφανώς οι Crass έκαναν και κάτι πολύ καλά όσον αφορά τη μουσική, λέω εγώ.
Ξαναδιάβασα τι έγραψες από περιέργεια μήπως όντως παρανόησα, κι είχες γράψει ότι οι Crass έφεραν «αυτήν την ενοχλητική υπεροψία του D.I.Y.». Όποτε εύλογα αναρωτήθηκα, «υπεροψία ως προς ποιους;». Λες «υπεροψία δεν είναι να κάνεις D.I.Y., αλλά το να λες ότι όποιος δεν κάνει, δεν μπορεί να είναι πολιτικοποιημένος». Δε θέλω να μπω σ’ ένα παιχνίδι λέξεων για το τι εννοούμε με τους όρους D.I.Y./πολιτικοποιημένος (ας πούμε ότι πάνω-κάτω καταλαβαινόμαστε κι ότι ένας διαξιφισμός για τους σωστούς όρους δεν είναι η ουσία της διαφωνίας μας), αλλά θα καταδείξω το προφανές: η χάραξη μίας πολιτικής, μίας ιδεολογίας, όπως θέλεις πες το, ΑΥΤΟΜΑΤΑ γεννά και διαχωριστικές γραμμές, ένα «εμείς» κι ένα «εσείς». Δεν έχει νόημα να λέει κανείς «δεν έχω πρόβλημα με το D.I.Y. μωρέ, μόνο όταν βγάζει υπεροψία προς όποιον δεν είναι». Μα, αυτό κάνει το D.I.Y., γεννήθηκε από (και γέννησε) έναν ριζικό διαχωρισμό και μία εμβριθή κριτική (φυσικά και δε δέχομαι τον όρο «υπεροψία», αλλά το ξαναλέω, ας μην παίζουμε με τις ορολογίες) που χάραξε γραμμές, σύνορα. Σ’ αυτό το «παιχνίδι» θα υπάρχουν δύο πόλοι, δε γίνεται να υπάρχει μόνο ένας. D.I.Y. και λογικές «όλοι οι καλοί χωράνε κι όλοι μια οικογένεια είμαστε, βρε αδελφέ» δεν πάνε μαζί, πώς να το κάνουμε, δηλαδή. Αυτά περί «υπεροψίας». Περί «πολιτικοποίησης», το εξήγησα νομίζω αναλυτικά τι εννοώ: και οι U2 (που θυμήθηκε ο Παντελής) πολιτικότατο στίχο είχαν, κι ο Bob Dylan και οι New Model Army. Για τους πρώτους δύο (κι όχι μόνο γι’ αυτούς), όμως, βγήκανε κάποιοι Chumbawamba (πριν το γυρίσουν κι αυτοί) και σωστά λέγανε “Pictures of starving children sell records” και “Give the anarchist a cigarette”, ενώ για τους τελευταίους βγαίνανε οι Conflict και τους κάνανε ρεζίλι με το “Only stupid bastards sign to EMI” (σε μία αντιπαραβολή του jacket στο “The ghost of Caine”). Θέλω να πω, δηλαδή (και το είπα και πριν), ότι τυπικά, έχει δίκιο, σαφώς και ο πολιτικός στίχος υπήρχε στο punk (ή και γενικά στη μουσική) πριν τους Crass. Μα είναι γελοίο σήμερα να λέει κανείς «ακούω πολιτικοποιημένο punk» και ο άλλος να καταλαβαίνει Clash ή Stiff Little Fingers. Είναι γελοίο, αν μας ρωτήσει κανείς «δείξε μου μία εικόνα πολιτικοποιημένου punk», εμείς να του δείξουμε τις λαοθάλασσες του Rock Against Racism, κι όχι τη Villa Amalias π.χ. Καμιά φορά αυτό που έχει σημασία δεν είναι η κυριολεκτική και τυπική ορθότητα ενός ισχυρισμού, μα κατά πόσον αυτός ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα όπως αυτή έχει διαμορφωθεί ιστορικά, τα σημαινόμενα που κουβαλάει με τα χρόνια κλπ. Ε, οι Crass, το D.I.Y., το καταληψιακό, το crust, όλα αυτά επαναπροσδιόρισαν μια για πάντα το τι σημαίνει «πολιτικό» στην punk μουσική. Και οι Clash δεν ήταν ποτέ κομμάτι αυτού του πράγματος όσο συνέβαινε.
Το ζήτημα του «εύρους του μηνύματος» που θίγεις είναι ένα διαφορετικό ζήτημα -όχι άσχετο με αυτά που συζητάμε, αλλά διαφορετικό. Ανέκυψε και σ’ άλλο topic αυτό πρόσφατα και δε θέλω να ξαναπώ τα ίδια εδώ: αν η «αλλαγή της συνείδησης» (κακός όρος, αλλά ΟΚ, συνεννοούμαστε) είναι ένα ποσοτικό ζήτημα και όχι ποιοτικό, ναι σαφώς και πρέπει ΧΤΕΣ όλοι όσοι εμφορούνται από «επαναστατικές ιδέες» να λειάνουν τον ήχο τους ώστε να γίνει πιο εμπορικός, να ακολουθούν πιστά τις εντολές των δισκογραφικών εταιρειών και των manager τους ώστε να τους ανοίξουν όλες οι πόρτες στα media κλπ. κλπ. Ναι, το μήνυμά τους θα φτάσει σίγουρα σε περισσότερους καταναλωτές. Απλά στη διαδρομή θα έχει χάσει οποιαδήποτε ανατρεπτική ικανότητα τυχόν είχε, μιας και θα είχε καταντήσει άλλο ένα καλογυαλισμένο προϊόν που θ’ αναπαρήγαγε τη μουσική βιομηχανία, θα επέτρεπε σε πολλούς ενδιάμεσους να βγάλουν υπερκέρδη από την κάψα του κοινού για «επανάσταση εδώ και τώρα» και θα καταντούσε τους δημιουργούς του το «επαναστατικό alter-ego» των πιο κοινών pop-stars. Δεν καταλαβαίνω γιατί ακόμα επιμένουμε να θεωρούμε ότι η «αλλαγή» ή η «ανατροπή» είναι πράγματα που πρέπει ντε και καλά να μετριούνται με ποσοτικούς όρους, ενώ στην πραγματικότητα τα πάντα εξαρτώνται από τους όρους με τους οποίους «πραγματοποιείται» αυτή η «αλλαγή».
Τέλος, για να πάμε και στα «δικά μας» όπως λες, ισχύει ότι οι Γενιά του Χάους, οι Αδιέξοδο και όλη αυτή πρώτη γενιά του εγχώριου punk δεν ήταν (και δε θα μπορούσαν να ήταν) D.I.Y., μιας και τότε ούτε καταλήψεις υπήρχαν, ούτε η κριτική στην εμπορευματοποίηση της έκφρασης, ούτε όλα αυτά που στη χώρας μας ήρθαν με την καθυστέρηση μιας δεκαετίας περίπου. Παρ’ όλα αυτά, η αντιστοιχία που κάνεις είναι λάθος: αν θες να βρεις το ιστορικό αντίστοιχο των Clash της εποχής π.χ., αυτό δεν είναι τα παραπάνω συγκροτήματα που δεν είχανε που να παίξουνε γιατί κανείς δεν τους δεχόντανε, τα μέλη τους και οι οπαδοί τους ήταν στο περιθώριο της δημόσιας έκφρασης και πολλές φορές γίνονταν στόχος ξυλοδαρμών και συλλήψεων από την αστυνομία και οι δίσκοι τους κυκλοφορούσαν κατά κανόνα από μικρές, ανεξάρτητες εταιρείες, μα τύποι σαν τον Βασίλη Παπακων/νου! Ε, για τι είδους (κι όχι μεγέθους) πολιτικό στίγμα μιλάμε στην προκειμένη; (Πάντως, για μην ξεχνάμε και κάποια πράγματα, όταν οι Γενιά του Χάους στα γεράματα πήγαν να εξαργυρώσουν την υστεροφημία τους, η στάση και οι δηλώσεις τους ήταν κατάπτυστες (κι ευτυχώς δεν ήταν λίγοι αυτοί που τους κράξανε ή τους κλάσανε τη δεύτερη μέρα για να πάνε Tragedy) και περισσότερο ταίριαζαν σε κακογερασμένους, πικραμένους rock stars, παρά σε ό,τι είχαμε φτιάξει εμείς τόσα χρόνια στη φαντασία μας διαβάζοντας τους στίχους τους).
Όσον αφορά αυτά που γράφει ο kbil, πρώτα απ’ όλα να παραδεχθώ ότι είναι 100% σωστός στη διόρθωσή του και η ιστορία με τους Clash είναι όπως τη λέει -για κάποιον λόγο η μνήμη μου με πρόδωσε. Η συνέχειά του post του είναι απλά άψογη περιγράφοντας με ακρίβεια το οικονομικό/κοινωνικό υπόβαθρο των Crass και πώς αυτό τους οδήγησε στις γνωστές ρήξεις, αλλά και στην αντιμετώπιση που είχανε από τους υπόλοιπους punks που επέμεναν να εξυμνούνε την «εργατική» και «δρομίσια» καταγωγή τους (ένας διαχωρισμός που από εκεί κι έπειτα «ξέμεινε» σαν κληρονομιά στην punk σκηνή, όπως μπορούμε να δούμε και εδώ από τα 90’s και μετά (στη Θεσσαλονίκη σίγουρα, νομίζω και στην Αθήνα). Μάλιστα εδώ πάνω μέχρι πολύ πρόσφατα (τέλη 00’s) ξανά οι χαρακτηρισμοί που εκτοξεύονταν από «σκληροπυρηνικούς» πάνκηδες εναντίον «πολιτικοποιημένων» ήταν τα συνήθη «είστε κωλοφοιτητές» (!) κλπ.).
Δεν μπορώ ν’ αντισταθώ στον πειρασμό να σχολιάσω κι αυτό όμως:
Για να καταλάβεις πόσο διαφορετικά βλέπουμε τα πράγματα π.χ., θεωρώ το σκηνικό που λες με τον Strummer ΤΟΝ ορισμό της θεαματικής και εμπορευματοποιήσιμης εικονοποίησης της επανάστασης. Δηλαδή πραγματικά θεωρούμε πιο «προχώ» αυτόν που φορά μπλουζάκια ένοπλων οργανώσεων, από αυτούς που τουλάχιστον μιλάνε για τις ζωές τους και ωθούν και τους υπόλοιπους να κάνουν ακριβώς το ίδιο από το να παραμείνουν απομακρυσμένοι θεατές της επανάστασης; Γιατί ακριβώς αυτόν τον τρόπο «αντίστασης» αναπαράγει ο Strummer («φόρα το μπλουζάκι, πλάσαρε την ταυτότητά του») και δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι το κάνει προωθώντας ακριβώς αυτήν την πλευρά της «αντίστασης» που δεν επιθυμεί τίποτε άλλο παρά θεατές, στείρους χειροκροτητές («γεια στα χέρια τους» κλπ.). Οτιδήποτε άλλο από το να μιλάμε για τις ζωές μας. Γιατί τέτοιες φιγούρες σαν τον Strummer (δεν έχω τίποτα με τον άνθρωπο, τυχαία η αναφορά, απλά το παράδειγμα που έφερες είναι καλό για να πω αυτό που θέλω) αυτό ακριβώς αναπαράγουν: τη χρεωκοπία του «δυτικού πολίτη» σαν επαναστατικό υποκείμενο, που το μόνο που του απομένει πλέον είναι να χειροκροτά από μακριά τα εθικοαπελευθερωτικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου ή να τ’ αναπαράγει με τους χειρότερους τρόπους μίμησης στις πρωτοκοσμικές μητροπόλεις («αντάρτικο πόλεων» κλπ.). Τέλος πάντων, ξεφεύγει η συζήτηση, αλλά δεν μπορούσα να μην το σχολιάσω, γιατί σ’ αυτούς τους «πασιφισμούς» των Crass (προβληματικοί σ’ ένα μεγάλο μέρος τους, συμφωνώ) εγώ βλέπω μία ειλικρινή και παραγωγική διέξοδο από αυτήν την αντίληψη που έβλεπε την «επανάσταση» ως ένα αποκλειστικό ζήτημα των «ειδικών των όπλων» ή των τριτοκοσμικών πληθυσμών.
Ουφ, αυτά από εμένα, απλά θέλω να πω ότι ελπίζω να μην παρεξηγήθηκε το ύφος μου ούτε τώρα, ούτε πριν. Δε θέλω να το παίζω D.I.Y. warrior, με απωθούν οι λογικές μαύρου/άσπρου που λέει κι ο kbil και με την ίδια ζέση μπορώ ν’ αντλήσω επιχειρήματα για τα «κακώς κείμενα» των Crass και του D.I.Y. γενικότερα, απλά κάτι τέτοιο δεν ανέκυψε στην κουβέντα. Πραγματικά ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΩ τέτοιες συζητήσεις, και το ότι σ’ ένα rock forum εν έτει 2023 εμείς καθόμαστε και συζητάμε για το κατά πόσον οι Clash ή οι Crass άφησαν μεγαλύτερο πολιτικό στίγμα στη μουσική, είναι μία πολυτέλεια κι απ’ τα ευχάριστα της ζωής. Και, αν και μπορεί να φαίνομαι απόλυτος σε σημεία, παραδέχθηκα εξαρχής ότι κι εγώ με μία διστακτικότητα έκανα λόγο για «αφετηρία του πολιτικοποιημένου punk». Ό,τι ακολούθησε ήταν ουσιαστικά μία προσπάθεια να δω αν μπορώ να πείσω πρώτα απ’ όλα εμένα για την ορθότητα του ισχυρισμού μου, οπότε όλη αυτή η διαδικασία εμένα με ιντριγκάρει μ’ έναν πολύ θετικό τρόπο κι ελπίζω και οι υπόλοιποι να το εκλαμβάνουν έτσι κι όχι μ’ έναν αρνητισμό τύπου «ναι, αλλά είπες αυτό, κι εγώ δεν εννοούσα το άλλο» κλπ. κλπ.
Το ίδιο βιβλίο έχω διαβάσει (και το συμβουλεύτηκα και τώρα, και μένα η μνήμη μου δεν τα συγκρατεί όλα πια), εξαιρετικό! Όποιος ενδιαφέρεται για το συγκεκριμένο κίνημα, να το ψάξει!
Να σου θυμίσω και άλλο ένα κομμάτι;
Μετά το Christ, και όλη τη διαδικασία σύνθεσης, για το Yes Sir, I will πέρα από όσα λέει ο Ignorant, ότι δεν του άρεσε καθόλου και δε θα το έβγαζε ποτέ, ο Rimbaud τόνιζε πως ήταν “fucking unlistenable” και πως δεν καταλάβαινε γιατί ο κόσμος επέμενε να το ακούει και να το αποθεώνει (θα με βρει κάπως σύμφωνο). Θέλει κότσια όταν το μήνυμα όχι απλά υπερκερνά, αλλά αποτελεί το μόνο ουσιώδες και μάλιστα με όχημα την “καταστροφή” του ίδιου του μέσου που επιλέγεις για να το διαδώσεις
Στα υπόλοιπα που γράφεις, σε γενικές γραμμές συμφωνώ και χάρηκα που σε διάβασα. Ειδικότερα, για την ηχητική τους προσέγγιση και επίθεση, όπως έγραψα, τους θεωρώ τρομερά καινοτόμους, αποτελεσματικούς και landmark από μουσικής απόψεως, κάτι που ο Αποστόλης μάλλον παρέλειψε να διαβάσει, με βάση όσα μου απάντησε
Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν ανοίγετε/ανοίγεται καινούριο thread τύπου Crass vs Clash, dyi vs ξεπουλημενους στη τάδε εταιρία etc και συνεχίζεται αυτό το βιολί εντελώς off topic εδώ αλλά whatever
Welcome to the gang, όπου το κάθε topic έχει τουλάχιστον 5 ενδιαφέρουσες άσχετες υποκουβέντες με δεκάδες posts, περιμένοντας να τις ανακαλύψει ο μελλοντικός χρηστης. Embrace the chaos φίλε μου
Ε τωρα που τα εχουμε φρεσκα πρέπει να κανουμε ενα ωραιο εορταστικο… 10 χρονια, μια 20αδα δισκοι?? Και τα 20 αγαπημενα μας τραγουδια?? Λεω εγω τωρα…να γινει ενα all star game βαρατε ελευθερα… επισης δεν πιστευω να χρειαζόμαστε πανω απο μια βδομάδα… ετοιμες λιστες εχουμε … εχουμε ενα μηνα βεβαια ακομη μπροστα μας… δεν αγχώνομαστε…
Καλα μπορεις και τωρα, αν μπει σε μια απο τις θεσεις 6-10 δεν αλλαζει και τιποτα.
Και εδω που τα λεμε, και την θεση 2778 να παρει, παλι ΜΗΔΕΝ βαθμους θα παρει.
10αδα έλεγα και εγώ αλλα δεν ξέρω, το πολύ πολύ να κανουμε κανενα pollακι
δεν μπορούσα να καρατηθώ…χιχιχι
και για τη μυστικότητα ή μη κανένα θέμα, τώρα που το σκέφτομαι βγαίνουν πολύ ωραίες συζητήσεις μόνο και μόνο από τα τα κείμενα που συνοδεύουν τις ψήφους
Εν τω μεταξύ στα του 1976, δεν περίμενα τοσο χλιαρή ανταπόκριση στο ACDC…
σίγουρα 10αδα.
… εχουμε ενα μηνα βεβαια ακομη μπροστα μας… δεν αγχώνομαστε…
